14 edycja Międzynarodowego Taboru Pamięci Romów

Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów jest organizowany już po raz 14 przez tarnowskie Muzeum. To jedyna tego typu impreza na świecie. Rekonstruowany muzealny tabor cygański wędruje drogami Małopolski, odwiedzając miejsca związane z martyrologią Romów w czasie niemieckiej okupacji Polski. Organizatorzy Taboru przyczynili się do upamiętnienia kolejnych miejsc kaźni, a jednym z rezultatów badań archiwalnych i corocznych pielgrzymek jest opracowanie Małopolskiego Szlaku Martyrologii Romów. Łączy on z jednej strony Tarnów [tu jest jedyna w Polsce wystawa stała poświęcona historii i kulturze Romów z elementem nawiązującym do ich martyrologii], z drugiej zaś Oświęcim, gdzie znajdował się największy obóz zagłady Auschwitz-Birkenau i gdzie Niemcy zorganizowali specjalny obóz dla Romów [Zigeunerlager]. Na szlaku tym znajduje się kilka miejscowości, gdzie upamiętniona została historia zagłady Romów, w tym kilka miejsc położonych jest w okolicy Tarnowa. I do tych miejsc pielgrzymuje muzealny Tabor Pamięci. Najważniejszym celem zaś jest gminna wieś Szczurowa.
W Szczurowej osiedlili się w latach 20. XIX w. Romowie, należący głównie do rodzin Cioroniów i Białoniów. Mieszkali w biednej osadzie usytuowanej na krańcu wsi, od strony Włoszyna. Należeli do Romów osiadłych, zżytych z miejscową ludnością na tyle, że trafiały się wśród nich małżeństwa mieszane. Pomagali sąsiadom w pracach polowych, żyli też z tego, co uprosili od zaprzyjaźnionych gospodarzy. Byli wśród nich muzykanci i kowale. Do 1943 r. w osadzie mieszkało ponad sto osób. Niemal wszyscy zostali zamordowani 3 lipca 1943 r. Rankiem tego dnia osada romska została otoczona przez żandarmów, którzy furmankami przewieźli Romów na miejscowy cmentarz. Tam Niemcy zastrzelili 93 osoby. Mieszkańcy Szczurowej starali się ratować swych romskich sąsiadów. Podstępem udało się wydostać ze śmiertelnego transportu kilka osób, między innymi kilkuletnią Krystynę Cioroń., która od wielu lat jest uczestnikiem muzealnego Taboru Pamięci.
Pamięć o pomordowanych jest w Szczurowej bardzo żywa, stanowi ważny element świadomości historycznej mieszkańców. Romów zastrzelono nieomal na oczach sąsiadów, strzały z cmentarza słyszano w najodleglejszym miejscu wsi, a ciała pomordowanych grzebali miejscowi strażacy, zagnani na cmentarz przez Niemców. Nazwiska pomordowanych odnotowane zostały w księgach parafialnych, w których proboszcz zapisywał ich urodziny i zgony ich wcześniej zmarłych pobratymców.
8 maja 1966 r., z inicjatywy miejscowej ludności, przy mogile ustawiono granitowy głaz z pamiątkową inskrypcją. Głaz ten stał się pierwszym na świecie pomnikiem wzniesionym dla upamiętnienia Zagłady Romów. Stanął zaś na największej zbiorowej mogile pomordowanych Romów, jaka znajduje się w obecnych granicach Polski. Od 1996 r. mogiła stanowi najważniejszy punkt na trasie Międzynarodowego Taboru Pamięci Romów, a od 2011 r. – jedną ze stacji Małopolskiego Szlaku Martyrologii Romów.
Tabor rozłoży się obozowiskiem w parku dworskim w Szczurowej [gmina Szczurowa jest współorganizatorem projektu] i stąd uczestnicy Taboru będą codziennie udawać się wozami do sąsiednich miejscowości. W czasie obozowania będą eksponowane dwie wystawy okolicznościowe: wystawa zdjęć Romów z Białorusi autorstwa Joanny Kozery i olejne obrazy o romskiej tematyce autorstwa Jadwigi Sokołowskiej [możliwość zakupu obrazów].
W sobotę, 27 lipca na estradzie przed dworem w Szczurowej wystąpi jeden z najsłynniejszych cygańskich piosenkarzy, bezpośrednio po występach na międzynarodowym festiwalu kultury cygańskiej w Ciechocinku– książę cygański – Dziani. Dziani jest synem gwiazdora cygańskiej piosenki Don Vasyla i jednym z najpopularniejszych wykonawców muzyki romskiej w Polsce. Od lat prowadzi „na żywo” Festiwal Kultury Romów, transmitowany przez TVP2. Muzyka, którą prezentuje to wybuchowa mieszanka cygańskiego folku z dynamicznymi i tanecznymi rytmami latynoamerykańskimi. Na polskim rynku jeszcze nikt takiej muzyki nie wykonywał. Koncerty z jego udziałem, to prawdziwy pokaz niezwykłych umiejętności samego artysty jak i członków jego zespołu. Ciotką Dzianiego jest słynna na całym świecie Randia – wielka gwiazda dawnej „Romy”. Jest kuzynem Michaja Burano, bardziej znanego na świecie jako John Mike Arlow. Te „królewskie” koneksje podkreśla fakt, że rodzina Dzianiego należy do dynastii baro Szero (wielka Głowa), tytułowanego także Szero Rom (Głowa Cyganów) – wielkiego sędziego, zwierzchnika „Polskiej Romy”, zwanego „Królem Cyganów”. W dzieciństwie mieszkał w kilku miastach w Polsce oraz jeździł z rodziną niemal po całej Europie. Cała rodzina Dzianiego to muzycy.
Muzealny Tabor wyruszy sprzed Muzeum Etnograficznego w Tarnowie przy ulicy Krakowskiej 10 około godz. 10-11. Jak zaznaczają organizatorzy czas wyjazdu, i kolejnych postojów liczyć się będzie wedle słońca i końskich humorów.