70. rocznica utworzenia Lizmannstadt Ghetto

Gazeta Lodscher Zeitung wydrukowała 8 lutego 1940 roku zarządzenie prezydenta policji Johanna Schäfera o utworzeniu w mieście wydzielonej dzielnicy mieszkaniowej dla Żydów.
Do zarządzenia dołączony był szczegółowy plan tego obszaru. Niemcy wybrali na dzielnicę dla ludności pochodzenia żydowskiego najbardziej zaniedbaną część północnej Łodzi: Bałuty i Stare Miasto, o obszarze 4,13 km2. Granice getta wyznaczały ulice: Goplańska, Żurawia, Stefana, Okopowa, Czarneckiego, Sukiennicza, Marysińska, Inflancka, wzdłuż muru cmentarza żydowskiego, Bracka, Przemysłowa, Środkowa, Głowacka, Brzezińska, Oblęgorska, Chłodna, Smugowa, Nad Łódką, Stodolniana, Podrzeczna, Drewnowska, Majowa, Wrześnieńska, Piwna, Urzędnicza, do Zgierskiej i Goplańskiej.

Z granic getta wydzielone zostały ważne dla Niemców arterie komunikacyjne, ulica Zgierska i Limanowskiego. Spowodowało to podzielenie obszaru zamkniętego na 3. części. Na początku mieszkańcy getta przechodzili z jednej części do drugiej przez specjalne bramy otwierane w określonych godzinach. Jednak nie spełniały należycie swojej roli i wybudowano trzy drewniane kładki (mosty) nad ulicami Zgierską przy ul. Podrzecznej, Lutomierską oraz Limanowskiego przy ul. Masarskiej.

30 kwietnia 1940 roku zamknięto granice Getta. Stłoczono tam 160 320 Żydów, z czego 153 849 stanowili obywatele Łodzi. Kto wcześniej wszedł na jego teren, nie miał już możliwości wyjścia czy ucieczki.

Na przełożonego Starszeństwa Żydów (Der Älteste der Juden in Litzmannstadt Ghetto) wybrany został przez Niemców Chaim Mordechaj Rumkowski. Decydował on niemal o wszystkim wewnątrz zamkniętej dzielnicy. Zadaniem Rumkowskiego było wypełnianie wszystkich poleceń niemieckich zwierzchników. Był on łącznikiem między światem aryjskim a Żydami mieszkającymi w łódzkim gettcie. Szefem administracji niemieckiej Litzmannstadt Getto był Hans Biebow.
Lokalizacja Getta na Bałutach, dzielnicy pozbawionej kanałów kanalizacyjnych uniemożliwiało ewentualne ucieczki. Łódź zamieszkiwała ponad 70 tys. mniejszość niemiecka, która była lojalna wobec nowych władz, pozbawiało to szans przedostawania się Żydów na stronę aryjską oraz na szmugiel żywności i lekarstw.

Wszystkie te czynniki złożyły się na to, że Litzmannstadt Ghetto było szczelniejsze i lepiej strzeżone od pozostałych gett utworzonych przez III Rzeszę na terenie Generalnej Guberni.
Od jesieni 1941 roku przewożono do łódzkiego getta Żydów z Europy Zachodniej (Berlina, Wiednia, Luksemburga, Pragi, Hamburga, Düsseldorfu) i likwidowanych gett prowincjonalnych m.in. z Pabianic, Brzezin, Strykowa, Włocławka, Sieradza oraz Wielunia.

W granicach getta Niemcy utworzyli dwa odizolowane obozy. Pierwszym był obóz cygański. Romowie mordowani byli przez Niemców w pierwszej kolejności.
Kolejnym obozem utworzonym na terenie Litzmannstadt Ghetto był obóz dla dzieci i młodzieży polskiej przy ul. Przemysłowej. Zaczął funkcjonować 1 grudnia 1942 roku, mając za więźniów dzieci w wieku od 8 do 16 lat. Byli to bezdomni, dzieci z sierocińców i zakładów wychowawczych. Sporą grupę stanowili oskarżeni o współpracę z ruchem oporu, nielegalny handel. Obóz ten istniał do dnia wyzwolenia miasta.

Najtragiczniejszą kartą w historii łódzkiego getta była szpera (zakaz poruszania się w getcie) między 3 a 12 września 1942 roku. Szpera pochłonęła ponad 15 681 ofiar. Wszyscy zginęli w Kulmhof am Ner (Chełmnie nad Nerem) w specjalnych samochodach-komorach. Zabijano dzieci poniżej 10 roku życia, chorych i osoby niepracujące (element nieprzydatny, którego dalsze utrzymywanie przy życiu nie przynosiłoby III Rzeszy żadnych korzyści finansowych).

W maju 1944 roku Niemcy zadecydowali o likwidacji Litzmannstadt Ghetto. Pierwszy transport Żydów do obozu koncentracyjnego odjechał 23 czerwca 1944 roku. Odjeżdżającym wmawiano, że jadą w głąb III Rzeszy, a naprawdę celem było Auschwitz (komory gazowe obozu Auschwitz - Birkenau).

Do 29 sierpnia 1944 roku wywieziono z łódzkiego getta ponad 72 tys. ludzi. Niemcy pozostawili 1500 osób. Stworzone zostało komando, liczące 800 ludzi. Zadaniem tego komanda było oczyszczanie getta. Historycy podają, że Niemcy "zarobili" na Litzmannstadt Getto ponad 100 mln marek. Dzięki temu utrzymywane było tak długo i zlikwidowane zostało jako jedne z ostatnich.

Litzmannstadt - nazwa okupowanej Łodzi, nadana 11 kwietnia 1940 roku rozkazem Adolfa Hitlera. Nazwę nadano na cześć generała Karla Litzmanna zwycięzcy spod Brzezin w tzw. "bitwie łódzkiej" w czasie I wojny światowej w 1914 roku. Herbem miasta była podwójna swastyka na niebieskim tle. Główną ulicę nazwano Adolf-Hitler-Straße. Nazwa Litzmannstadt funkcjonowała do stycznia 1945 roku, aż do wycofania się Niemców z miasta.

Źródła:
1. http://www.ghetto.lodz.pl/
2. http://ww6.tvp.pl/
3. http://wiadomosci.gazeta.pl/
4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Litzmannstadt
5. http://pl.wikipedia.org/wiki/Ghetto_Litzmannstadt
6. http://www.lodzgetto.pl
7. http://www.ioh.pl/
6. http://pl.wikipedia.org/
7. http://pl.wikipedia.org/wiki/Auschwitz