"Bajadera" w Teatrze Wielkim w Warszawie

Od premiery baletu w 1877 roku w Teatrze „Bolszoj” w Sankt Petersburgu „Bajadera” obiegła wiele światowych scen, a w Polsce po raz drugi zagościła w Teatrze Wielkim Opery Narodowej w Warszawie 15 stycznia 2011 roku. Przedstawienie w choreografii i reżyserii wielkiej baleriny Natalii Makarowej oraz scenografii zaprojektowanej przez utalentowaną polską malarkę i scenografkę Jadwigę Jarosiewicz poprowadził dyrygent Tadeusz Kozłowski.

Libretto oparte na zmodyfikowanej przez Petipę baśni hinduskiej, wpisane w gusta ówczesnych odbiorców, dziś też porusza. Odwieczny dylemat ludzkiej egzystencji – rozdarcie między dobro a zło - podany tu w orientalnej oprawie, choć bez słów - jest czytelny.

Po powrocie z wyprawy dzielny wojownik Solor pragnie wyciszyć emocje, modląc się przed Świętym Ogniem tlącym się przed świątynią. Wkrótce ma odbyć się zarządzona przez Wielkiego Bramina uroczystość na cześć Solora. W obchodach udział wezmą świątynne tancerki, a wśród nich najznamienitsza – Nikija. Przygotowaniami zajmuje się główny fakir Magdawiei, który też pośredniczy w spotkaniu Solora z Nikiją. Wówczas młodzi ulegają wzajemnej fascynacji i składają przysięgę wiecznej miłości. Podpatrujący ich Wielki Bramin, zachwycony urodą dziewczyny, pragnie jej dla siebie. Odrzucony, postanowa usunąć przeszkodę w osobie Solora, pozbawiając go życia.

Rozpoczyna się uroczystość. Radża oznajmia obecnym, że w nagrodę za męstwo Solor otrzyma rękę jego córki, księżniczki Gamzatti. Przedstawia księżniczkę wojownikowi, a ten zachwycony jej urokiem, niepomny wcześniej złożonych przysiąg, ulega. Zauroczony Nikiją Wielki Bramin nie rezygnuje ze zdobycia jej. Donosi Radży o związku tych dwojga, spodziewając się, że urażona ambicja Radży przyniesie Solorowi śmierć. Pomylił się; Radża każe zabić Nikiję. Wiadomość dociera do uszu Gamzatti, a ta wzywa bajaderę do swoich komnat. Przekupstwem pragnie skłonić ją do odsunięcia się od Solora. Bezskutecznie; postanawia więc współdziałać z ojcem, by zgładzić tancerkę.

Zabawa zaręczynowa trwa, a Nikija świadoma utraty ukochanego rozpacza. Jednak na chwilę w jej duszy zapala się światełko nadziei. Służąca przynosi kwiaty; to dar Solora – myśli.
Niestety, kwiaty z ukrytym w nich jadowitym wężem pochodzą od Radży i Gamzatti.
Perfidny plan powiódł się; zbliżywszy twarz do kwiatów, Nikija zostaje ukąszona przez węża.
Wielki Bramin pragnie ją ratować i podaje dziewczynie odtrutkę, lecz ona, patrząc na oddalającą się parę Solora z Gamzatti, odtrąca ją. Chce umrzeć.

Poruszony i przybity jej śmiercią Solor uśmierza swój ból podanym przez fakira Magdawiei opium. Zapada w stan nierzeczywisty, zdominowany przez urojenia związane z osobą Nikii.
Przenosi się do Królestwa Cieni, w którym obok zmarłej snują się zjawy powielające po wielekroć jej postać. W ich otoczeniu Solor wspomina zdarzenia z przeszłości i jej taniec wokół Świętego Ognia przed świątynią. Obraz ten, niewidoczny dla pozostałych, nie znika; towarzyszy bohaterowi także w trakcie ceremonii zaślubin. Moc wizji jest tak silna, że Solor nie jest w stanie złożyć przysięgi małżeńskiej.

Bogowie rozgniewani zabójstwem świątynnej tancerki burzą świątynię, grzebiąc pod jej gruzami wszystkich uczestników uroczystości, w tym Solora. Dusze dwojga kochanków łączą się wreszcie w wiecznej miłości.

Osobie nie posiadającej profesjonalnego, kierunkowego przygotowania, nie wypada silić się na ocenę spektaklu. Można natomiast podzielić się wrażeniami, a te są nadzwyczaj pozytywne - w każdym aspekcie.

Symboliczna scenografia oszczędna w środkach, a bogata w wyrazie, przenosi widza w świat orientu. Równocześnie jej kompozycja, pozwala widzowi niemal współuczestniczyć w dziejących się na scenie wydarzeniach.

Nastrój przedstawienia budowała orkiestra. Mocnym brzmieniem podkreślała dramaturgię gwałtownych wydarzeń, jak gniew, kłótnie czy miotające postaciami uczucia zazdrości. Sceny liryczne natomiast z uczuciem opisywała, pozwalając na współodczuwanie doznań bohaterów. Widzowie wielkimi brawami nagrodzili dyrygenta i jego orkiestrę. Partytura rozpisana przez kompozytora na poszczególne instrumenty wyraźnie faworyzowała skrzypce, powierzając im partię solową, wykonaniem której popisał się Łukasz Błaszczyk.

Zespół baletowy realizujący powierzony mu zadanie pod kierownictwem legendarnej baleriny Makarowej oczarował wdziękiem i precyzją tańca. Choreografia inspirowana folklorem hinduskim, lecz wzbogacona o wiele elementów tańca klasycznego, wymagała od tancerzy wielkich umiejętności. Najtrudniejszym momentem był tu zapewne obraz z aktu II – Królestwo Cieni, w którym pod wpływem opium znalazł się Solar. Jego halucynacje dotyczące Nikii mają charakter snu na jawie. W scenie tej wszystkie tancerki powtarzają równocześnie każdy ruch, każdy gest poprzedniej, stwarzając wrażenie jednolitej tańczącej smugi. Harmonia ruchów tancerek i spowolnione tempo tańca tworzą tajemnicza aurę tej nieziemskiej krainy.

Nie tylko ta scena wywiera na widzach wielkie wrażenie; także pełne poezji i dramatyzmu sceny dialogowe walczącej o miłość Nikii z partnerami zapadają głęboko w pamięć. Widzów zachwyciły też solowe występy balerin popisujących się krokami tańca klasycznego. Historię miłości Nikii i Solora kończą efekty pirotechniczne obrazujące gniew bogów burzących świątynię w karze za zabójstwo ich służebnicy, tytułowej bajadery.