"Budowniczowie pierwszych świątyń". Uchylenie zasłony z zamierzchłych dziejów

Książka „Budowniczowie pierwszych świątyń” jest rezultatem wieloletnich badań archeologicznych, przeprowadzonych przez jej autora – dr Klausa Schmidta z Niemieckiego Instytutu Archeologicznego. Stanowi zajmującą opowieść odkryć z czasów tzw. rewolucji neolitycznej, czyli przejścia z koczowniczego tryby życia do osiadłego, a więc przemiany łowców i zbieraczy w rolników i hodowców. Próba opisu życia tych ludzi z tak odległej epoki stała się zasadniczym tematem rozważań opartych na wykopaliskach w południowo-wschodniej Turcji, na wzgórzu zwanym Göbekli Tepe.

Klaus Schmidt prezentuje efekt swoich odkryć przede wszystkim dla szerokiej publiczności. Zaznacza w przedmowie, że publikacja „nie stanowi kompendium aspirującego do fachowego wyczerpania tematu, ma raczej zapewnić zarówno informację, jak i rozrywkę”. Uprzedza też, że zadbał o możliwość rozumienia opisywanego materiału archeologicznego przez niefachowców, gdyż ci zwykle są wyposażani w odrębne tomy wyników badań. Zależy autorowi na przysposobieniu nieznanej dotąd wiedzy ogółowi zainteresowanemu światem z epoki kamienia. Jednocześnie jednak zdaje sobie sprawę z tego, że również fachowcy znajdą w książce najważniejszy przegląd zagadnień, a więc będą mogli wyrobić sobie wstępną opinię na ich temat.

Czytelnik, przystępujący do lektury, przede wszystkim dla celów poznawczych, nie jest zawiedziony. Uwzględnia przecież fakt, że po świecie sprzed 11 tysięcy lat nie zostały żadne świadectwa piśmienne, które zazwyczaj ułatwiają poznanie przodków. Skoro jedynym śladem egzystencji są kamienne budowle, nazwane przez badacza „świątyniami” (ze względów, które objaśnia), to siłą rzeczy liczy się z niemożnością nakreślenia pełnego obrazu starożytnej kultury. Ważne jest to, że nie obraca się w obszarze spekulacji i fabularyzowania, ale otrzymuje rekonstrukcję rzeczową, ujętą od strony naukowej. Uzyskanie poglądu z pewnością umożliwia oprócz wykładu, niepozbawionego walorów obrazowych, także zamieszczony w książce materiał ilustracyjny i mapy.

Próba zrozumienia odległego, nieznanego świata przodków otrzymała postać relacji, odtwarzającej chronologię prowadzonych badań. Przedstawienie kolejnych najważniejszych etapów docierania do ukrytych świadectw dawnych form życia pozwala podążać fascynującym tropem archeologa. Przeniesienie w przestrzeni – na Bliski Wschód, na Göbekli Tepe – niezauważenie przechodzi w przeniesienie w czasie. Na drodze przemierzania terenu, oglądu wypiętrzeń i zagłębień, odsłaniania stert kamieni odsłania się przez pryzmat wiedzy autora obraz starożytności. Towarzyszący opisowi działań wykład spełnia nie tylko funkcję objaśniającą, gdyż wyposaża w niezbędną wiedzę, ale przedstawia też osobny materiał, skupiający uwagę czytelnika. Obfituje w niespodzianki i anegdoty, burzy stereotypowe pojęcia o wczesnych formach życia na ziemi.

Autor odkrycia zapewnia, że stanowi ono wstęp do dalszego poszerzenia wiedzy – wiele kwestii wymaga jeszcze wyjaśnień, ale pozwala już teraz określić istotny etap, jaki osiągnęła ekipa badawcza, która przedsięwzięła zadanie wykopaliskowe na Göbekli Tepe w 1995 r. Ocenia, że odkopane budowle z neolitu, jako pomnik dziejów ludzkości, w niedalekiej przyszłości otrzymają miano „dziedzictwa kultury światowej”. Rezultat jego badań archeologicznych w ramach projektu turecko-niemieckiego oznacza ogromny postęp w dotarciu do nieznanych dotąd dziejów ludzkości.

Klaus Schmidt, Budowniczowie pierwszych świątyń. Zagadkowy ośrodek kultu myśliwych z epoki kamienia. Odkrycie archeologiczne na Göbekli Tepe, przełożył Bogdan Baran, wyd. I, Wydawnictwo PIW, Warszawa 2010, s. 222.