O czym?
W lipcu 1941 roku doszło do pogromu żydowskiego w miasteczku Jedwabne. Według Grossa dokonali tego współmieszkańcy, Polacy. Autor w swej pracy przytacza wiele dowodów potwierdzających tę tezę. Używa nawet typowo naukowych przypisów zawierających odniesienia do źródeł. Takie podejście czyni książkę jak najbardziej wiarygodną. Okazuje się jednak, że historycy zarzucają Grossowi wiele uchybień.
Kontrowersje
Gross pisząc "Sąsiadów" oparł się głównie na relacji Żyda - Szmula Wasersztajna - jako jeden z niewielu ocalał on ze strasznego pogromu. Autor założył w swej książce, że zbrodnia była dziełem tzw. zwykłych Polaków mieszkających w Jedwabnem, a więc większości społeczeństwa z miasteczka. W tym miejscu jest to niezgodne z relacją wspomnianego Żyda Wasersztajna, który nazywa napastników "miejscowymi chuliganami", ograniczając krąg zbrodniarzy do mniejszej grupy Polaków mających już wcześniej konflikt z prawem, bądź inne przewinienia na koncie.
Mimo wspomnianych odniesień źródłowych do różnego rodzaju dokumentów, Gross nie przejrzał archiwów zagranicznych, np. niemieckich. Mogłoby się to okazać wielce pomocne gdyż oprócz Polaków i Żydów w Jedwabnem mieszkali także Niemcy. Jak później zauważyłem, nieścisłości, pomijanie faktów i innych uchybień jest znacznie więcej.
Sam Gross już po publikacji książki i fali krytyki, wyznał w jednym z artykułów, że "można było sprawę Jedwabnego dokładnie zbadać, a książkę staranniej napisać". Tym samym przyznał się do zarzucanych mu uchybień. Nie należy jednak traktować "Sąsiadów" jako książki, która wzbudza kontrowersje tylko ze względu na brak rzetelności autora. Znalazło się bowiem liczne grono osób (również z kręgów akademickich i naukowych), którzy pochwalili Grossa za podjęcie tak trudnego tematu. Muszę przyznać, że idąc tym śladem, książka zasługuje na uwagę przede wszystkim za podjęcie wrażliwych kwestii. Nie każdy historyk podejmuje przecież tematykę która mogłaby przysporzyć mu nawet wrogów. Za to bardzo cenię Jana Tomasza Grossa.
Wobec coraz liczniej pojawiających się publikacji dotyczących relacji polsko-żydowskich w ostatnich kilkudziesięciu latach, należałoby się zastanowić nad zrewidowaniem tychże kwestii w historii Polski. Wieloletnie pomijanie kwestii Jedwabnego w pracach naukowych, bądź traktowanie ich po macoszemu, sprawia, że dziś tych kontrowersji jest znacznie więcej niż gdybyśmy rozwikłali je na bieżąco. Osobiście uważam, że znajomość negatywnych skutków poczynań Polaków podczas II wojny światowej jest równie ważna co chwalenie się postawami bohaterskimi.
Dla kogo
Mimo dość naukowego charakteru pracy, "Sąsiedzi" są czytani przez szerokie grono osób. Wpływ na to ma ukazanie całkiem nowych odniesień do historii, wcześniej nie publikowanych. Uzupełnieniem dla czytelnika powinno być przeczytanie również wszelkich odniesień świata naukowego - a więc konstruktywnej krytyki i analizy książki, dokonywanej przez specjalistów zajmujących się podobną problematyką. Tylko wtedy będzie można spojrzeć na pracę obiektywnie.
Ja sam sięgnąłem po tę książkę pod wpływem pojawiających się w mediach informacji na temat jej kontrowersyjności. Ponieważ jestem historykiem, na początku próbowałem odnieść się z dystansem do opisywanych wydarzeń. Jednakże emocjonalność z jaką pisze Gross poruszyła mnie do tego stopnia, że prawie poprzestałbym na przeczytaniu książki. Dopiero argumenty usłyszane na uczelnianych wykładach z historii XX wieku pozwoliły mi na nieco inne spojrzenie.
Mimo różnych opinii na temat książki, trzeba przyznać jedno - pogrom miał rzeczywiście miejsce i dokonali go Polacy a nierzetelność Grossa nie jest tego zaprzeczeniem. Zapewne z czasem poznamy nowe źródła i prace na ten temat.
O autorze
Jan Tomasz Gross (ur. w 1947 r. w Warszawie) - polski socjolog. Studiował fizykę na Uniwersytecie Warszawskim. W 1969 roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie w 1975 roku obronił doktorat z socjologii na Uniwersytecie Yale. Obecnie jest profesorem wydziału historii Uniwersytetu Princeton. Znany jest z podejmowania problematyki stosunków polsko-żydowskich.
Jan Tomasz Gross
Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka.
Fundacja Pogranicze, Sejny 2000
164 strony
Książka zawiera kilkadziesiąt fotografii z Jedwabnem
Jak czytać kolory szlaków turystycznych?
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
