„Henryk Sienkiewicz. Kalendarz życia i twórczości" - reedycja

Zakończenie w 2009 r. procesu wydawniczego Listów Henryka Sienkiewicza w opracowaniu Marii Bokszczanin było wstępem do przygotowania nowej, poszerzonej edycji książki Juliana Krzyżanowskiego – Henryk Sienkiewicz. Kalendarza życia i twórczości. Po wydaniu wszystkich znanych, odnalezionych dotychczas listów pisarza ich edytorka mogła dokonywać pełniejszej rekonstrukcji życia pisarza, tym samym poszerzyć rejestr faktów zebranych przez jej profesora, Juliana Krzyżanowskiego. Kontynuatorka pracy, którą wkrótce po śmierci pisarza zapoczątkował jego siostrzeniec, Ignacy Chrzanowski, a przejął po wojnie Julian Krzyżanowski, wypełniła powierzone jej we wrześniu 1949 roku zadanie: nie tylko opracowała monumentalną edycję korespondencji, ale zadbała również o aktualizację napisanego przez niego kalendarium.

„Pan Profesor Krzyżanowski był wielką indywidualnością. Otaczała go legenda heroicznych lat okupacyjnych. Stawiał przed nami, młodymi adeptami filologii polskiej, wysokie zadania badawcze i edytorskie – to mobilizowało nas do ofiarnej pracy. Najwięcej uwagi poświęcał właśnie Sienkiewiczowi, swemu ulubionemu pisarzowi, co stanowiło ogromny rozdział w jego życiu. Był człowiekiem o ogromnej odporności nerwowej i umiejętności walki. On rozpoczął bój o przywrócenie tego twórcy narodowi w bardzo trudnej sytuacji politycznej” – mówiła profesor Maria Bokszczanin w wywiadzie, jaki przeprowadziłam z nią dla „Przeglądu Polskiego”, tygodniowego (uprzednio, obecnie miesięcznego) dodatku kulturalnego „Nowego Dziennika” (9 IV 2010 r.).

Wówczas, w trakcie opracowywania nowej wersji „Kalendarza Sienkiewiczowskiego” Maria Bokszczanin przyznawała, że „praca nad tą reedycją jest wyjątkowo trudna, gdyż wymaga od kontynuatora taktu i talentu, by nie zepsuć poziomu literackiego dzieła Profesora i uszanować jego prawa autorskie”. Zgodnie z tym przekonaniem obdarzyła czytelników pracą, która w zasadniczym trzonie zachowuje zawartość pierwowzoru, a uzupełnia go o ponad osiemdziesiąt autorskich wpisów, zachowujących formułę publikacji.

Niezwykle pożytecznym poszerzeniem całości wywodu jest aktualizacja bibliografii, przede wszystkim epistolarnej, na której oparte są zarysowane fakty. Wzbogaca całość również chronologiczne zestawienie listów z pełnego, komentowanego wydania oraz rejestr wszystkich adaptacji filmowych dzieł Sienkiewicza. Ponadto Kalendarium zapowiada inne cenne wydawnictwo, oczekujące na druk, powstałe w Instytucie Badań Literackich pod kierunkiem Dobrosławy Świerczyńskiej – Korbut Sienkiewiczowski.

Kalendarz Sienkiewiczowski został po raz pierwszy wydany w 1954 roku jako 57. tom zbiorowego wydania Dzieł pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego. Następne drugie wydanie ilustrowane z 1956 roku otrzymało piękną edytorską szatę, dzięki której nabrało monumentalnego kształtu. To ono (obok prac monograficznych sienkiewiczologa) przez ponad półwieku odgrywało zasadniczą rolę w popularyzacji wiedzy o Henryku Sienkiewiczu, będąc doskonałym źródłem poznania uwarunkowań jego twórczości oraz społeczno-obywatelskich dokonań w kraju i na arenie międzynarodowej. Z tej lektury wyłaniali się miłośnicy, pasjonaci i badacze dzieł autora Trylogii.

Jarosław Iwaszkiewicz mocno akcentował atuty nowej, wynalezionej przez Juliana Krzyżanowskiego formy, przybliżającej sylwetki wybitnych postaci kultury. Układ chronologiczny i przejrzysta forma prezentacji faktów pozwala na łatwe korzystanie ze zgromadzonych najważniejszych faktów oraz wyszczególnienia składających się na nie okoliczności. Kronika życia i twórczości Sienkiewicza daje zatem doskonały wgląd nie tylko w bieg jego życia, ale także w sposób przeżywania miłości i innych emocji. Analiza tych spraw prowadzi do odkrywania uniwersalnych prawd o ludzkiej naturze. Ujawniają się przyczynki do utworów, jakie Sienkiewicz napisał. Naturalnie centralnym zagadnieniem w kalendarzu jest przecież życie prywatne pisarza, materia nadzwyczaj delikatna, a ponadto z uwagi na losowe zawiłości złożona.

Nie można przecenić wartości poznawczych Kalendarza życia i twórczości Henryka Sienkiewicza, tworzącego swoisty przewodnik po biografii twórcy. Reedycja, jaką obecnie zawdzięczamy, podobnie jak poprzednie wydania, Państwowemu Instytutowi Wydawniczemu, stanowi przywrócenie niezwykle ważnej pozycji w potężnym zbiorze literatury poświęconej Sienkiewiczowi. Poszerzona zawartość nie tylko uzupełnia wpisy pierwotne, ale uwzględnia wszelkie istotne zdarzenia, które zaszły po 1956 roku, a związane z twórczością pisarza. Należą do nich fakty niebagatelne dla współczesnej kultury literackiej., jak utworzenie poszczególnych muzeów w Oblęgorku (26 X 1958), w Woli Okrzejskiej (2 X 1966), w Poznaniu (10 VI 1978) oraz powołanie przez profesora Lecha Ludorowskiego Towarzystwa imienia Henryka Sienkiewicza (1986) czy sesji organizowanych przez profesorów Tadeusza Bujnickiego i Jerzego Axera. W tomie zostało pomieszczonych aż dwieście sześć ilustracji.

Poczytność pierwszego przedsięwzięcia – kalendarium dla Sienkiewicza – przyniosło potem szereg podobnych wydawnictw dla innych pisarzy: Juliusza Słowackiego, Stefana Żeromskiego, Bolesława Prusa. Do dziś poszerza się biblioteczka tego typu wydawnictw, np. o tomy poświęcone Cyprianowi Kamilowi Norwidowi. Nie sposób nie przyznać słuszności Iwaszkiewiczowi, gdy zauważał w Rozmowach o książkach, że kalendarze poświęcone pisarzom są „niezwykle pasjonującą lekturą i dają nam obrazy wielkich twórców z większym powodzeniem niż uczone monografie, w których procent subiektywnych przeżyć autora monografii bywa zbyt wielki”.

Henryk Sienkiewicz wyznał, że życie autora powieściowego jest tym, czym glina dla rzeźbiarza, która dostarcza mu realnego materiału, ale sama przez się jest bezkształtną. W istocie wiele aspektów biograficznych zawsze pozostaje niepoznana, jednak przyznać trzeba, że fundamentalna książka Juliana Krzyżanowskiego, rozświetlająca meandry życia osobistego autora Rodziny Połanieckich, nadaje wyraziste kształty życiorysowi wybitnego twórcy.

Julian Krzyżanowski, Henryk Sienkiewicz. Kalendarz życia i twórczości, uzupełniła i opracowałaMaria Bokszczanin, wydanie III poszerzone, Państwowy Instytut Wydawniczy 2012, s. 600.