Jak przejść z chlewu do pokoju, czyli o mowie nienawiści w sieci

27 września, w trakcie konferencji „NIE dla mowy NIEnawiści”, zorganizowanej przez Fundację Wiedza Lokalna, "Tygodnik Powszechny" oraz Centrum Badań nad Nowymi Mediami Collegium Civitas, zostały zaprezentowane wyniki raportu mniejszości – projektu, które monitoruje treści na polskich forach internetowych w poszukiwaniu przejawów niechęci wobec mniejszości etnicznych, seksualnych i religijnych.
Mowa nienawiści i język wrogości są zjawiskami powszechnymi w sieci. To poważny problem, ponieważ nietolerancyjne wypowiedzi podsycają wzajemną niechęć, a w wielu przypadkach wirtualna agresja może doprowadzić do realnej krzywdy. Internauci obrażając kogoś za pośrednictwem forum internwtowego często nie zdają sobie sprawy, iż mogą być pociągnięci do odpowiedzialności.
Organizatorzy podkreślają, że celem projektu nie jest cenzurowanie Sieci, a ich działania zmierzają do ograniczania wirtualnej agresji, przy zachowaniu pełni wolności słowa i prawa internautów do wypowiadania się.
Badanie objęło trzy, celowo wybrane popularne fora: onet. pl, gazeta.pl oraz natemat.pl, z których każde charakteryzuje się różnym stopniem moderacji. Aby zilustrować zjawisko, wybrano wypowiedzi dotyczące pięciu mniejszości: Żydów, Romów, Muzułmanów, Rosjan oraz Niemców. Aż 36 procent wypowiedzi internautów na temat tych mniejszości było nacechowanych negatywnie, a około 3 procent zawierało mowę nienawiści z wezwaniem do działania.
Co ciekawe, aż 93 procent negatywnych wypowiedzi na temat mniejszości wystąpiła na portalu onet.pl, na gazeta.pl - 6 procent, a na natemat.pl tylko 1 procent. Autorzy badań sugerują, że może mieć to związek ze sposobem moderacji i zasadami wypowiadania się na danych forach. Podczas gdy onet.pl daje niemal całkowitą swobodę internautom, gazeta.pl jest forum moderowanym. Najkorzystniej wypada w tym zestawieniu natemat.pl, które jest powiązane z serwisem społecznościowym facebook, więc nie ma możliwości wypowiedzi anonimowych.
Drugą częścią konferencji była debata podsumowująca wyniki badań.
"Nie koncentrujmy się na Żydach czy muzułmanach" rozpoczęła dyskusję prof. Ewa Łętowska, była Rzecznik Praw Obywatelskich. "Najważniejszym problemem jest tu samo zjawisko mowy nienawiści, czyli mechanizm pewnego wykluczenia z grona. Wszystko jedno, czy wrogość dotyczy mniejszości etnicznych, czy też osób ryżych lub wąsatych."

Jakie są przyczyny takiego zjawska?
"W Polsce nagminnie myli się wolność słowa ze „swawolą werbalną”, która – w przeciwieństwie do wolności wypowiedzi – nie wiąże się z odpowiedzialnością za to co się mówi." stwierdził prof. Wnuk–Lipiński. "Jest to niepokojące, ponieważ zdaniem socjologa sposób ekspresji wyznacza kontekst w jakim się znajdujemy. To właśnie ze względu na używany język, w internecie czujemy się jak w „chlewie”, a nie w „salonie”."
Uczestnicy dyskusji proponowali różne metody walki z mową nienawiści w sieci, takie jak odważniejsza i bardziej jednoznaczna moderacja forów, pobudzanie wymiaru sprawiedliwości i lepsze wykorzystywanie istniejących mechanizmów prawnych oraz wzmocnienie odpowiedzialności za słowo poprzez uczestnictwo w internetowych dyskusjach pod własnym imieniem i nazwiskiem.
Sceptycznie odnoszono sie natomiast do pomysłu wprowadzenia nowych, lub zmiany istniejących regulacji prawnych. Zdaniem uczestników konferencji, mogłoby to tłumić zjawisko, ale nie zmieniłoby postaw, a zatem nie przyniosłoby prawdziwego rozwiązania problemu.
Na zakończenie debaty, prezes Fundacji Wiedza Lokalna, Marek Troszyński, dodał, że przestrzeń społeczna jest jedna i wszędzie powinny rządzić te same reguły komunikacji. Jego zdaniem nie należy stwarzać poczucia, że w Sieci można więcej, czy deprecjonować słów w niej się pojawiających.