Kielce: 90. rocznica urodzin Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

Przygotowania do wielodniowych uroczystości upamiętniających 90. rocznicę urodzin Gustawa Herlinga-Grudzińskiego rozpoczęły się na początku roku. Z inicjatywy Radia Kielce, powstał Społeczny Komitet Obchodów Rocznicy Urodzin Pisarza, któremu przewodził prof. Mirosław Wójcik z UPHJK w Kielcach.

Obchody 90. rocznicy urodzin pisarza rozpoczęły się na Placu Artystów w Kielcach zainstalowaniem ekspozycji fotogramów „Gustawowi Herlingowi-Grudzińskiemu - honorowemu obywatelowi Kielc”. W sobotnie popołudnie 16 maja odbyło się spotkanie w kieleckiej WBP czytelników z córką autora "Innego świata" Martą Herling i wybitnym znawcą jego twórczości prof. Włodzimierzem Boleckim. Następnego dnia rocznicę urodzin uczcili krótkofalowcy, nadając okolicznościowy sygnał ze Skrzelczyc. W obecności bardzo wielu kielczan i zaproszonych gości odsłonięto poświęconą pisarzowi tablicę pamiątkową na frontonie kamienicy nr 52 przy ulicy Sienkiewicza w Kielcach, w której się urodził. W Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej przygotowano wystawę "Gustaw Herling-Grudziński - związki biografii i twórczości z Kielecczyzną".

„Mój tata był czarno- biały, bardzo moralny i prawy...”

„Mój tata zawsze mówił prawdę. Nie wszyscy to akceptowali i nie rozumieli, że należy zachowywać się uczciwie. Trudno było być wówczas córką ojca, który mówił prawdę” – opowiadała licznym czytelnikom łamaną polszczyzną Marta Herling. Na spotkanie z Martą Herling, córką Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, które odbyło się w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Kielcach, przybyło kilkuset czytelników. Córce pisarza towarzyszył prof. Włodzimierz Bolecki, wybitny znawca twórczości pisarza. Spotkanie prowadziła, znawczyni życia i twórczości Grudzińskiego, dr Irena Furnal z Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego Jan Kochanowskiego w Kielcach.

Na wstępie Marta Herling przyznała, że dopiero twórczość ojca zmobilizowała ją do nauki języka polskiego. Ta wizyta, to druga w Polsce i także na ziemi świętokrzyskiej. Poinformowała, że pierwszy raz była 35 lat temu z matką, bratem i ciotką. Wtedy odwiedziła Kielce i Suchedniów - rodzinne strony ojca.

Prof. Włodzimierz Bolecki, uzupełniając wypowiedź Marty Herling, powiedział, że dla Herlinga-Grudzińskiego najważniejsza była zawsze obrona godności człowieka, obrona prawdy i pamięci, a nade wszystko - sprawiedliwość. „Grudziński uważał, że największą potrzebą ludzi jest sprawiedliwość, nawet ważniejsza od wolności, którą stracił” – mówił prof. Bolecki. Profesor poinformował również, że Wydawnictwo Literackie rozpoczyna właśnie edycję "Dzieł zebranych" Grudzińskiego, które ukazywać się będą w latach 2010-2019.

Odsłonięta tablica

W obecności bardzo wielu kielczan i zaproszonych gości odsłonięto 20 maja o godz. 13 poświęconą pisarzowi tablicę pamiątkową. Wisi ona na frontonie kamienicy nr 52 przy ulicy Sienkiewicza w Kielcach. To w niej właśnie miał on przyjść na świat. Przewodniczący Społecznego Komitetu, prof. Mirosław Wójcik po odsłonięciu tablicy powiedział m.in.: "W tej chwili Gustaw Herling – Grudziński wrócił na stałe do Kielc!"

Wśród wielu gości oraz przedstawicieli świętokrzyskich władz wszystkich szczebli zaszczycili swoją obecnością m.in.: sekretarz Ambasady Włoch w Polsce - Laura Ranalli oraz poseł do Parlamentu Europejskiego Janusz Onyszkiewicz.

Tablica wykonana została z inicjatywy Radia Kielce i staraniem Społecznego Komitetu Obchodów Jubileuszu ’90 Rocznicy Urodzin Gustawa Herlinga – Grudzińskiego”. Samorząd Kielc wsparł cale to przedsięwzięcie. Tablicę wykonał znany kielecki rzeźbiarz Sławomir Micek.

Według przewodniczącego społecznego komitetu obchodów i znawcy twórczości pisarza prof. Mirosława Wójcika, Herling-Grudziński nie był zwolennikiem obchodów "koturnowych i patetycznych", ale kiedy po latach odwiedził Kielce i zrozumiał, że ma w tym mieście wiernych czytelników, nie krył wzruszenia.

Z kolei sekretarz Ambasady Włoch w Polsce Laura Ranalli powiedziała, że Herling-Grudziński bliski był nie tylko Polakom, ale i Włochom, ponieważ oprócz bycia jednym z największych pisarzy i myślicieli literatury polskiej, był także obywatelem Zachodu i Neapolu. Przypomniała, że spędził we Włoszech 50 lat swojego życia i napisał tam ogromną część swych dzieł. Włochy winne są mu podwójny dług wdzięczności za udział w walce pod Monte Cassino i wzbogacenie kultury swymi dziełami.

Film i wystawa

Kilkaset osób przyszło po południu, po odsłonięciu tablicy do WBP, by obejrzeć bardzo interesujący film Andrzeja Titkowa "Dziennik pisany pod wulkanem" oraz wziąć udział w wernisażu niezwykłej wystawy pt. „Gustaw Herling-Grudziński – związki biografii i twórczości z Kielecczyzną”. I choć film, był znany dla wielu uczestników, to jednak podczas zbiorowego seansu odczuwało się potrzebę jego obejrzenia i skupienie oglądających. Potem można było nabyć pocztówki ze specjalnym datownikiem.
Prezentowana w sali wystawienniczej Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej wystawa przybliża zwiedzającym świat dzieciństwa i młodości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego na tyle, na ile pozwalają zachowane i dostępne dokumenty. Składa się ona z czterech części:

„Dzieciństwo i młodość”, „Kielecczyzna. Debiut. Zapisane w Pamięci”, „Powroty”, „Pisarz”

„Nie dysponujemy na większą skalę materiałem najbardziej intymnym, dotyczącym rodziny pisarza, udało się jednak dotrzeć do prywatnych zbiorów znajomych rodziny Herlingów-Grudzińskich, sąsiadów, kolegów szkolnych Gustawa, kolekcjonerów kieleckich i suchedniowskich pamiątek oraz instytucji przechowujących dokumenty z przeszłości. Dzięki nim możecie Państwo oglądać zachowane dokumenty, zdjęcia - z epoki i współczesne, stare kartki pocztowe, wspomnienia zapisane przez ludzi, którzy zetknęli się z Gustawem Herlingiem-Grudzińskim w latach jego młodości, nawet utwory literackie napisane przez kolegów szkolnych, późniejszych literatów, dotyczące wspólnych, z reguły gimnazjalnych przeżyć, a także teksty literackie dawnych i dzisiejszych autorów poświęcone miejscom bliskim pisarzowi oraz jemu samemu” – mówiła dr Irena Furnal, współautorka wystawy.

W pierwszej części ekspozycji „Dzieciństwo i młodość” o doborze materiału zadecydowały miejsca bezpośrednio związane z kolejnymi etapami w życiu pisarza i jego rodziny. A więc: Skrzelczyce, Kielce, Suchedniów. W Skrzelczycach ojciec Jakub Józef Herling miał majątek ziemski i tam według zapisu w metryce urodzenia miał przyjść na świat przyszły pisarz.
„Wersję tę podważał jednak sam Gustaw Herling, wymieniając jako miejsce swych narodzin Kielce” – wyjaśniała dr. Furnal.

W części dotyczącej Kielc prócz zdjęć rodzinnego domu pisarza przy ul. Sienkiewicza 52 zgromadzone zostały bogate zbiory starych pocztówek, ukazujące dawne i często dziś zapomniane Kielce, widoki ulic, scenki uliczne, urokliwe zakątki parku, wyróżniające się budynki, starą i nowoczesną w owym czasie architekturę i zabudowę miasta, w którym dorastał Gustaw.
Wyjątkowo obszerne miejsce zajmują materiały związane z gimnazjum im. M. Reja (potem gimnazjum i liceum im. S. Żeromskiego), do którego uczęszczał, ze względu na rolę szkoły w formowaniu się młodzieńczego umysłu i budzeniu zainteresowań, co zaowocowało w wieku dojrzałym. Zostały tu zaprezentowane dzienniki lekcyjne, zdjęcia profesorów, przyjaciół i kolegów, pierwsze próby publicystyczno-literackie w szkolnych gazetkach „Kuźnia Młodych” i „Młodzi Idą' oraz inne materiały przedstawiające życie uczniowskie.

Kolejny dział „Kielecczyzna. Debiut. Zapisane w Pamięci” pokazuje związki pisarza z całą małą ojczyzną. Kompozycję i ramy tematyczne dyktuje tu młodzieńczy reportaż, debiut szesnastoletniego gimnazjalisty na łamach warszawskiego pisemka uczniowskiego „Kuźnia Młodych" zatytułowany Świętokrzyżczyzna, Prezentowany materiał ilustracyjny, to zdjęcia i pocztówki. Całość opatrzony jest dwojakim komentarzem: fragmentami owego reportażu i późniejszymi o lat kilkadziesiąt refleksjami pisarza z Dziennika pisanego nocą lub innych utworów.

„Dzięki temu zabiegowi powstał dwu perspektywiczny ogląd tych samych miejsc i zjawisk, typowy dla wspomnienia. Układ wspomnieniowy usprawiedliwia to, co w pierwszym momencie może widzowi wydać się brakiem konsekwencji: łączenie materiału ilustracyjnego z epoki ze współczesnym. Dzięki temu możliwa stała się konfrontacja przeszłości z teraźniejszością, pokazanie zmian i zarazem trwałości dawnego świata” – wyjaśniała dr Irena Furnal..
Trzeci dział, nosi tytuł „Powroty”. Zostały tu zgromadzone materiały poświęcone powojennym, po zmianach ustrojowych w 1989 r., kontaktom kielczan z pisarzem i pisarza z miastem rodzinnym i jego mieszkańcami. Znajdują się tu materiały związane z pobytami pisarza w Kielcach w 1991 i 1997 r. - akt nadania honorowego obywatelstwa miasta Kielce, wpisy w kronikach i księgach pamiątkowych, zdjęcia, wycinki prasowe z wywiadami i publikacjami dziennikarzy, sprawozdania z przebiegu spotkań z czytelnikami, komentarze samego pisarza zamieszczone w Dzienniku pisanym nocą, zdjęcia i artykuły poświęcone odsłonięciu upamiętniających Gustawa Herlinga-Grudzińskiego tablic - na budynku dawnego gimnazjum im. Żeromskiego w 2001 r. i na obelisku w Suchedniowie w 2005 r. Uzupełnia ten dział korespondencja pisarza z kieleckimi instytucjami oraz osobami prywatnymi.

Cześć ostatnia zatytułowana została „Pisarz”. Zgromadzone zostały utwory Gustawa Herlinga -Grudzińskiego w wyborze oraz - opracowania i publikacje poświęcone życiu i twórczości autora Wieży. Wydania utworów Herlinga-Grudzińskiego pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej; nieznacznie tylko zostały uzupełnione pojedynczymi egzemplarzami wypożyczonymi od osób prywatnych i z innych bibliotek kieleckich.

„Żywimy nadzieję, że niniejsza wystawa nie tylko przypomni zmarłego przed dziewięciu laty wybitnego rodaka i krajana, którego los rzucił do Neapolu, ale wzbogaci wiedzę o nim i w świadomości czytelników mocniej zwiąże jego osobę i twórczość z ziemią dzieciństwa i młodości” – napisała w imieniu autorów wystawy Irena Furnal.

Wystawie towarzyszy katalog wydany w nakładzie 90 numerowanych ręcznie egzemplarzy, którego wersja elektroniczna dostępna będzie wkrótce w Świętokrzyskiej Bibliotece Cyfrowej
Scenariusz wystawy przygotowały panie: dr Irena Furnal, Magdalena Helis – Rzepka, starszy kustosz Beata Piotrowska., która też opracowała katalog. Za całość bardzo udanego i potrzebnego przedsięwzięcia odpowiada Andrzej Dąbrowski, dyrektor WBP.

Towarzyszące imprezy i wydawnictwa

Twórczość Gustawa Herlinga Gudzińskiego była tematem czwartkowego "Głośnego Czytania Nocą" w Antykwariacie Naukowym im. Andrzeja Metzgera. Pamięci pisarza poświęcony był rajd młodzieżowy PTTK oraz "XX Jubileuszowy Maraton Pieszy Świętokrzyska Pięćdziesiątka" PTTK. Oba zakończyły się w Suchedniowie. Z okazji rocznicy wydano: katalog wystawy,
reprint "Kuźni Młodych" - pisma z 1935 roku, w którym debiutował oraz płytę z archiwalnymi wywiadami z pisarzem i fragmentami audycji poświęconych jego twórczości zarejestrowanymi w Radiu Kielce. Ukazał się także datownik i karta okolicznościowe Poczty Polskiej.