Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Koniec belle epoque? Ewa Paczoska, "Prawdziwy koniec XIX wieku"

Adrianna Adamek-Świechowska
Adrianna Adamek-Świechowska
Ewa Paczoska, Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności, Wydawnictwo PIW, Warszawa 2010.
Ewa Paczoska, Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności, Wydawnictwo PIW, Warszawa 2010. Okładka książki.
Obserwacja wielu zjawisk w naszej kulturze każe postawić znak zapytania po stwierdzeniu, że nastąpił już koniec wieku XIX.

Kiedy się zaczął i jak długo trwał wiek XIX? Podobne pytania stawia się każdemu okresowi w dziejach ludzkości. Często powtarza się formuły o umowności cezur początku i końca epok w cywilizacji, a jednocześnie wyznacza się je dość precyzyjnie. Powszechnie przyjmuje się zatem, że wybuch I wojny światowej diametralnie zakończył pewien etap w rozwoju kultury, zapoczątkował procesy, kończące belle epoque z jej ideami, formami kultury i mitami, organizującymi wyobraźnię. A jednak, jak się okazuje, jeszcze długo potem charakterystyczne dla epoki XIX wieku zjawiska wydają swoje owoce.

Ewa Paczoska, profesor na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, historyk literatury, specjalizujący się w badaniach nad kulturą II połowy XIX wieku podjęła ów problem współistnienia elementów dziewiętnastowiecznego stulecia z kształtami współczesności, a więc zdarzeniami wieku XX i XXI. Wydana w Wydawnictwie PIW książka jej autorstwa „Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności” stanowi owoc przemyśleń autorki na temat przemian, zachodzących w obszarze kultury od momentu określanego jako fin de siécle.

Punktem wyjścia rozważań literaturoznawczych jest przeświadczenie, że zmierzch „wielkiego stulecia Polaków” (mianem tym określiła wiek XIX Alina Witkowska) nie jest dokonany. Nie ma pewności, czy wspomniana epoka skończyła się, czy dobiega finału na naszych oczach. Ewa Paczoska, odwołując się tytułem do formuł, zastosowanych uprzednio przez Ryszarda Przybylskiego (autora książki „Klasycyzm, czyli prawdziwy koniec Królestwa Polskiego”) oraz Andrzeja Romanowskiego (autora studiów „Prawdziwy koniec Rzeczy Pospolitej”), nawiązuje do sygnalizowanego w nich aspektu „długiego trwania”, a więc funkcjonowania danego zjawiska w procesie ponadczasowym.

Autorkę „Prawdziwego końca XIX wieku” interesuje wpływ zjawisk dziewiętnastowiecznych na kształt współczesności. Zjawisko zostało ukazane w dwóch odbiciach – w części pierwszej „Początek i koniec” przedstawione są formy nowoczesne, które miały swój początek u schyłku XIX wieku, zaś w drugiej „Koniec i początek” elementy, jakie stanowiły zapowiedź zjawisk doby współczesnej.

W gruncie rzeczy nie ulega wątpliwości, że między przeszłością a teraźniejszością zachodzi trwały związek. Można go widzieć w perspektywie paradoksalnej, do czego skłania deklaracja badaczki: „Nasza narcystyczna epoka, która wykoślawiła ideał autentyczności, stworzyła, pozornie, nowe szanse realizacji dla takich dziewiętnastowiecznych strategii, jak dandyzm – a jednocześnie szanse te odebrała, bo obowiązek indywidualności nie musi się przekładać na nonkonformizm, lecz może np. służyć stabilizacji postawy konsumenta”.

Perspektywa literaturoznawcza, przyjęta w omawianej książce, wskazuje na źródła fascynacji, jaka trwale dotyczy wieku XIX. Jej przejawy, obecne na różnych obszarach kultury, bodaj najbardziej widoczne są w sztuce filmu. Nie chodzi w tym wypadku o odosobnione zjawisko, jak na przykład filmy Luchina Viscontiego, który obserwował zmierzch XIX-wiecznego świata, stopniowo ustępującego nowym obliczom pod wpływem wojen i totalitaryzmów, a postanowił zachowywać jego urok w swych dziełach, jak w fascynującym dramacie historycznym „Lampart” (1963). Zjawisko jest o wiele bardziej rozległe. Jak wskazuje Ewa Paczoska, można wręcz mówić o reaktywacji XIX wieku w licznych adaptacjach filmowych i innych opowieściach, rozgrywających się w czasoprzestrzeni minionej epoki.

W toku rozważań zrodziły się szczegółowe problemy, zagadnienia, związane z poszczególnymi zjawiskami, charakterystycznymi dla kultury XIX wieku, a żywymi w świadomości człowieka współczesnego. Każdy z rozdziałów przynosi zatem interesujące odkrycia, stawiające czytelnika – zgodnie z wolą autorki – „przed wielkimi pytaniami i odpowiedziami tamtego stulecia”. Pozostają wciąż aktualne:

„Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,
dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?”
(K. Przerwa Tetmajer, „Koniec wieku XIX”)

Ewa Paczoska, "Prawdziwy koniec XIX wieku". Śladami nowoczesności, Wydawnictwo PIW, Warszawa 2010, s. 280.

od 12 lat
Wideo

Stellan Skarsgård o filmie Diuna: Część 2

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na naszemiasto.pl Nasze Miasto