"Kronika miasta Bytomia" według Franza Gramera

Prezentacja „Kroniki miasta Bytomia na Górnym Śląsku” w bytomskiej placówce muzealnej została przyjęta ze sporym zainteresowaniem mieszkańców miasta, a Sala im. Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego była wypełniona do ostatniego miejsca. Od dawna zapowiadane wydanie „Kroniki” w języku polskim doczekało się realizacji dzięki Bytomskiemu Centrum Kultury i Muzeum Górnośląskiemu w Bytomiu. Spisane przez Franza Gramera ponad stopięćdziesiąt lat temu dzieje Bytomia w „Chronik der Stadt Beuthen Ober-Schleisen” opracował profesor Jan Drabina, prezes Towarzystwa Miłośników Bytomia, przetłumaczył Antoni Niemczura, a recenzji poddał dr Zdzisław Jedynak.

Jak istotnym przedsięwzięciem było zarchiwizowanie bytomskich dziejów przez Gramera, niech posłuży wypowiedź Jana Drabiny udzielona Jakubowi Raczkiewiczowi w wywiadzie dla Rynku 7:
- Jest to pierwsza książka o dziejach tego miasta. Dodać trzeba, że historyczne opracowania o Bytomiu ukazały się dopiero w okresie międzywojennym. „Kronika” próbuje dokładnie opisać przeszłe czasy, ale w krytyczny sposób, oddzielając legendy od historycznej prawdy. Autor na 425 stronicach prześledził więc dzieje od czasów prehistorycznych, od Słowian przybyłych nad Wisłę do 1863 roku, do panowania króla pruskiego, zanim został cesarzem niemieckim.

Franz Gramer urodził się 29 mają 1797 roku w Bolkowie (Bolkenhein) w rodzinie nauczycielskiej. Po ukończeniu gimnazjum w Świdnicy studiował na wydziale filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Śmierć rodziców Gramera była powodem do przerwania przez niego studiów i przyjęcia posady nauczyciela u Adolfa Leopolda von Tieschowitz, pana na Rokitnicy (obecna dzielnica Zabrza), późniejszego bytomskiego landrata. 4 stycznia 1828 roku poślubił Wilhelminę von Tieschowitz, krewną Adolfa Leopolda, w bytomskim kościele Mariackim i zamieszkali w Bytomiu przy placu Klasztornym.
Przy tymże placu, Franz Gramer pracował aż do śmierci w katolickiej szkole miejskiej, jako nauczyciel, następnie zaś, jako Oberlehrer. Należy zauważyć, iż skala nauczania, zgodna z ówczesną praktyką, była bardzo rozległa. Są podstawy by twierdzić, że nauczał języka, śpiewu, religii, ale także przyrody. Będąc miłośnikiem muzyki, zwłaszcza kameralnej, dla swoich uczniów gromadził pieśni ludowe. W latach 1846 – 1847 dwukrotnie wydał w Gliwicach „Spazierlieder” dla młodzieży, wznawiane w latach późniejszych we Wrocławiu. Także we Wrocławiu wydał różnego rodzaju modlitwy przydatne w szkole na poszczególne dni tygodnia i miesiące – „Schulgebete”. Był współzałożycielem Górnośląskiego Związku Śpiewaczego – Oberschelsischer Sangerbund. W 1835 roku znalazł się w gronie 18 uhonorowanych bytomian za wkład w wydaniu pierwszego tomu „Scriptores rerum Silesiacarum”.
Prawdopodobnie około 1860 roku z polecenia nadprezydenta prowincji opolskiej Johanna Schleinitza i władz miejskich, na prośbę burmistrza Bytomia Adolpha Manderle rozpoczął Franz Gramer pracę nad książką „Chronik der Stadt Beuthen in Oberschlesien”. Warto zwrócić uwagę na fakt rozpisania subskrypcji na książkę, co w ówczesnych czasach było praktyką, a miało na celu zainteresowanie czytelnictwem i zmniejszeniem wydatków finansowych na nakład.
„Chronik der Stadt Beuthen in Oberschlesien” ukazała się 24 czerwca 1863 roku, a w niespełna dwa lata później 28 lutego 1865 roku, zmarł jej autor Franz Gramer.

„Chronik der Stadt Beuthen in Oberschlesien” zawiera 425 stronic i składa się z trzech części z których omawiana przez nas, część pierwsza, „Historia miasta Bytomia – Geschichte der Stadt Beuthen” jest najobszerniejsza i obejmuje prawie 700-letnie dzieje Bytomia do drugiej połowy XIX wieku włącznie. Autor tę część „Kroniki” zawarł w ośmiu rozdziałach: „Bytom pod panowaniem polskim do roku 1197”, „Bytom pod panowaniem śląskich książąt piastowskich 1179 – 1289”, „Bytom pod panowaniem książąt piastowskich jako lenno korony czeskiej 1289 – 1475”, „Bytom pod panowaniem węgierskim 1476 -1490”, „Bytom jako lenno Korony Czeskiej pod rządami księcia Jana opolskiego 1498 – 1526”, jako jeden rozdział „Bytom oddany w zastaw Hohenzollernom, miasto pod panowaniem Habsburgów 1526 – 1621” i „Bytom pod rządami rodu Henckel od 1623”, „Bytom jako wolne państwo stanowe pod władzą zwierzchnią Austrii 1697 – 1741” oraz „Bytom jako wolne państwo stanowe pod rządami Prus”.

Jak zauważa autor współczesnego wydania, Jan Drabina: „Gramer nie tylko starannie zebrał fakty z dziejów Bytomia – od plemion słowiańskich przybyłych na ziemie nad Wisłą aż do połowy XIX wieku. Zwracał też uwagę na wydarzenia związane z dziejami Polski”. Zdaniem dziejopisa, ludność plemienna Bytomia pod panowaniem polskich Piastów była bezdyskusyjnie pochodzenia słowiańskiego, „która swą polską mowę ojczystą do dziś według krakowskiego dialektu zachowała, ale z wielu niemieckimi słowami z końcówkami polskimi przemieszała.”

Ukazanie się „Kroniki miasta Bytomia na Górnym Śląsku” jest niewątpliwie zasługą osób oraz instytucji wymienionych w materiale, ale także tych wszystkich, którzy w sposób bezimienny brali udział w jej powstaniu, doskonale wpisując pozycję w 761- letnią historię miasta Górnego Śląska.
Jest książka także podziękowaniem dla Franza Gramera, w obchodzonej w tych dniach 150 rocznicy śmierci autora.

Landrat - urzędnik administrujący powiatem
Oberlehrer - ówczesny dyrektor szkoły
„Spazierlieder” - „Modlitwy szkolne”

Franz Gramer - Kronika miasta Bytomia na Górnym Śląsku
Tytuł oryginału - Chronik der Stadt Beuthen Ober-Schleisen
Opracowanie - Jan Drabina
Recenzent - Zdzisław Jedynak
Przekład - Antoni Niemczura
Wydawca - Bytomskie Centrum Kultury & Muzeum Górnośląskie w Bytomiu