Mezuza - co wiemy o Żydowskim Tarnowie

15 kwietnia 2016 r. w Muzeum Okręgowym w Tarnowie odbył się Międzyszkolny Konkurs Wiedzy na Temat Żydowskiego Tarnowa, skierowany do uczniów naszego miasta, który jest w podsumowaniem trwającego przez 18 miesięcy projektu edukacyjnego Mezuza, organizowanego przez Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie. Ideą projektu było przybliżenie dzieciom i młodzieży żydowskiej historii miasta, co z kolei dla Autorów projektu stanowiło tło do rozmowy o tolerancji i o konieczności szacunku do „innego” – dzisiaj.
Do konkursu zaprosiliśmy uczniów szkół gimnazjalnych i liceów, które w różny sposób angażowały się w Projekt Mezuza: brały udział w zajęciach Porozmawiajmy o tolerancji, gościły u siebie w szkole wystawę Zapomniane archiwum czy też spacerowały po mieście odkrywając nieliczne dziś żydowskie relikty lub też poznając dawniejsze role egzystujących dzisiaj, w zmienionej formie miejsc, budynków, placów. Zaprosiliśmy tych uczestników projektu, którzy poznawali symbolikę cmentarną i uczyli się jak dbać o żydowskie cmentarze, czy też wspólnie z Szymonem Szelcem z grupy artystycznej Lasem – tworzyli mural antydyskryminacyjny Ptaki, zamalowywali rasistowsko-chuligańskie napisy na murach lub też animowali dzieci podczas Ulicy Żydowskiej.

Kto przybył

W konkursie brało udział 16 uczniów z sześciu szkół: Gimnazjum Dwujęzycznego w Tarnowie, I Liceum Ogólnokształcącego w Tarnowie, II Liceum Ogólnokształcącego w Tarnowie, III Liceum Ogólnokształcącego w Tarnowie, V Liceum Ogólnokształcącego w Tarnowie oraz Zespołu Szkół Technicznych w Tarnowie-Mościcach. Największa liczba uczestników konkursu to uczniowie V Liceum – stanowili oni więcej niż połowę wszystkich biorących udział. „Zgarnęli” również najwięcej nagród, o czym poniżej. Spora w tym zasługa dawnego nauczyciela historii, Tomasza Malca (prezesa Fundacji AntySchematy 2) oraz nauczyciela języka angielskiego, Marcina Zaroda, który swoje zainteresowania historyczne zaszczepia wśród swoich uczniów.
Dużą część uczestników stanowili wolontariusze Fundacji AntySchematy 2, co jeszcze raz potwierdza ich zaangażowanie w sprawy żydowskie. Również silna ekipa z Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 2 – z Gimnazjum Dwujęzycznego i II Liceum świadczy, że uczniowie z ul. Mickiewicza mają naprawdę dużą wiedzę i szerokie zainteresowania. I wreszcie – jeden uczestnik z Zespołu Szkół Technicznych, który wykazał się naprawdę szeroką wiedzą – bardzo pozytywnie zaskoczył Organizatorów.

O co pytaliśmy?

W ramach konkursu uczniowie mieli wypełnić test, na który złożyło się 20 pytań z historii, topografii miasta, wiedzy na temat Żydów-tarnowian oraz kultury i obrzędowości żydowskiej. Autorzy pytali m.in. o to kim byli Eliasz Goldhammer czy Roman Brandstaetter, gdzie mieściły się największa oraz najstarsza z tarnowskich synagog, z jakiego czasu pochodzi pierwsza wzmianka o Żydach w Tarnowie czy też kiedy założono tutaj cmentarz żydowski. Uczestnicy nie mieli raczej trudności w odpowiedzi na pytania topograficzne, jednak część z nich za najludniejszą dzielnicę żydowską uznała okolice rynku, nie zaś – Grabówkę. Z kolei jednym z podstawowych błędów była odpowiedź na prowokacyjne pytanie o to, który ze znanych Żydów ma w Tarnowie pomnik. W teście jednokrotnego wyboru były cztery możliwości: Eliasz Goldhammer, Berek Joselewicz, Roman Brandstaetter oraz Josef Bem. Okazuje się, że odsłonięty w 2008 r. pomnik, opierającego się o winkiel u zbiegających się ulic Rybnej i Wałowej poety – nie przychodzi na myśl młodzieży tak błyskawicznie jak pomnik Józefa Bema, na potrzeby konkursu o nieznacznie zmienionym imieniu. Przyczyn szukałabym w tym, że wiedza na temat żydowskiego Tarnowa jest jednak proporcjonalnie znacznie mniejsza niż znajomość historii miasta jako takiej. Józef Bem jest dla większości mieszkańców tak immanentnie kojarzony z Tarnowem jak, proszę mi wybaczyć, Burek lub Góra Marcina. Notabene świętego. Na szczęście pytanie, choć przewrotne, nie zdołało zwieść kilku uczestników, którzy zakreślili odpowiedź b – Roman Brandstaetter.
Inne zagadnienie sprawiające pewną trudność to określenie liczby żydowskich mieszkańców Tarnowa przed II wojną światową. Odpowiedzi były podzielone: 25 000 (odpowiedź prawidłowa) i 40 000. Marcin Zaród, jeden z jurorów, kojarzy ten błąd z danymi procentowymi: 25 000 Żydów, które stanowiły prawie 45% społeczności tarnowian.
Wreszcie kwestia zagłady Żydów w obozie śmierci. Nauczanie szkolne dotyczące ludobójstwa podczas II wojny światowej jest w szkole ograniczone programowo w sposób niedopuszczalny, na szczęście wielu nauczycieli przekazuje uczniom podstawową wiedzę na ten temat. Najbardziej znanym obozem śmierci jest Auschwitz-Birkenau, dla wielu obowiązkowy punkt do odwiedzenia w ramach szkolnych wyjazdów edukacyjnych. Tymczasem uczniowie tarnowskich szkół zwykle nie wiedzą, że większość tarnowskich Żydów została zamordowana w obozie śmierci w Bełżcu, podobnie jak większość Żydów z Polski południowo-wschodniej.

Kto oceniał?

Prezes Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie do oceny pracy w Międzyszkolnym Konkursie Wiedzy na Temat Żydowskiego Tarnowa powołał jury w składzie: Adam Bartosz – etnolog, judaista, historyk, Kazimierz Bańburski – historyk, Natalia Gancarz – etnolog oraz Marcin Zaród – anglista i historyk z zamiłowania.
Nagrody, albumowe wydanie fotografii Żydowskiego Tarnowa, jednakowe dla wszystkich najlepszych w konkursie, zostały przyznane sześciu uczestnikom, a wręczył je Andrzej Szpunar dyrektor tarnowskiego Muzeum, przy którym działa Komitet realizujący projekt Mezuza.

Zwycięzcy!

Za zajęcie miejsca I:
Hubert Górowski (V Liceum Ogólnokształcące)
Natalia Lisowska (V Liceum Ogólnokształcące)
Filip Olszówka (Gimnazjum Dwujęzyczne/Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2)
Za zajęcie miejsca II:
Paulina Knapczyk (V Liceum Ogólnokształcące)
A zajęcie miejsca III:
Karolina Moskal (V Liceum Ogólnokształcące)
Jakub Szwajkos (I Liceum Ogólnokształcące)
Wszystkim gratulujemy wiedzy, cieszymy się, że dzielimy wspólne zainteresowania oraz dziękujemy za uczestnictwo w konkursie.

[Organizatorzy]