Miłość i zazdrość w "Pamiętnikach" Zofii Tołstoj. Recenzja

"Pamiętniki" Zofii Tołstojowej opracował i podał do druku jej najstarszy syn, Sergiusz (…) W przekładzie polskim dokonano nieznacznych skrótów, mianowicie usunięto kilka rozdziałów poprzedzających właściwe pamiętniki i tylko luźno z nimi związanych (Wycieczki do klasztoru św. Trójcy), zostawiając tylko rozdział pt. Ożenek Lwa Nikołajewicza Tołstoja. Z partii końcowej usunięto rozdział Śmierć Waniczki – szczegółową relację o chorobie i śmierci synka Tołstojów.
Ostatni tom, zgodnie z wydaniem rosyjskim, zawiera także zapisy z Dziennika, z tzw. Jeżedniewnika – kalendarza, w którym Tołstojowa zapisywała króciutko codziennie wydarzenia - przedstawia we wstępie do biografii Maria Leśniewska.

"Pamiętniki" to książka pisana piórem osoby bez wątpienia inteligentnej o silnym charakterze, a jednocześnie ulegającej emocjom, potrafiącej popadać w jej skrajne stany. Mimo, że biografia nie jest sielankową powieścią, to wciąga czytelnika od pierwszych kart.

Krótka znajomość Zofii z Lwem Nikołajewiczem w wieku osiemnastu lat, jej fascynacja mężczyzną o szesnaście lat starszym bardzo szybko zaowocowała zamążpójściem. Związek okazał się dla pary tyleż szczęśliwy, co pełen nieporozumień. Bo, jakże inaczej ocenić blisko pięćdziesięcioletnie pożycie małżeńskie spowite ciągłymi swadami, sporami i zazdrością z jednej strony, z drugiej zaś ukazujące bez opamiętania zazdrosnych kochanków i rodziców trzynaściorga dzieci.
Zofii nie wystarczała w małżeństwie pozycja dobrej żony i przykładnej matki. Mimo ciągłego popadania w stany zaburzenia depresyjnego, jak również okazywania niepohamowanej zazdrości, pragnęła być aktywnym uczestnikiem życia Lwa Nikołajewicza. Poniekąd udało się jej to osiągnąć, będąc sekretarką Lowy, gdyż nie tylko przepisywała jego dzieła nierzadko parokrotnie tę samą książkę, ale także je tłumaczyła i redagowała.

Z kolei zazdrość Zofii o Lwa nie była bezpodstawna, bowiem opodal Jasnej Polany w której zamieszkali po ślubie, żyła kochanka pisarza Aksinia i jego nieślubny syn Timofiej. Jednak obsesyjna zazdrość cechowała autorkę "Pamiętników" niemal na każdym kroku: "Mamy nowego administratora z żoną" - pisze pod datą 19 lipca 1866. "Jest młoda, ładna, nihilistka. Prowadzi z Lową długie, ożywione rozmowy o literaturze, poglądach, w ogóle rozmowy długie i niewłaściwe, meczące dla mnie, a pochlebne dla niej. (...) Oczywiście nie daję znać po sobie, że mi przykro, ale teraz w moim życiu nie ma już ani jednej chwili spokoju."

Pierwsze lata po ślubie nie były dla Tołstojów sielanką, żyli skromnie i dopiero publikacje dzieł pozwoliły na zasobne, dostatnie życie. Spora w tym zasługa także małżonki Lwa, która całkowicie poświęciła się także sprawom wydawniczym książek męża.
To co ją podtrzymywało na duchu to wychowywanie i kształcenie dzieci, poświęcając im sporo czasu na czytaniu literatury rosyjskiej i obcej, jak również nauce języka niemieckiego i francuskiego.

Nasuwa się pytanie, którego nie sposób nie zadać: czy można było w takim związku przeżyć czterdzieści osiem lat?
Może to wygoda z jednej strony - sprawowanie dozoru nad dziełami, wychowywanie dzieci i prowadzenie gospodarstwa przez żonę, z drugiej zaś - gwarancja zatrzymania wyłącznie dla siebie tego ukochanego męża. Sama Zofia tak to ujęła: "W ogóle nie lubię mężczyzn; zawsze byli mi obcy i wstrętni pod względem fizycznym. Długo muszę lubić w człowieku jego duszę i talent, aby stał mi się drogi i abym go polubiła bez reszty. W całym moim pięćdziesięcioletnim życiu było trzech takich mężczyzn, z których najważniejszym był mój mąż. A jednak i on!

Jednakże to Lew Nikołajewicz Tołstoj opuścił po kryjomu małżonkę, opuszczając Jasną Polanę wraz ze swym lekarzem. Dziesięć dni po wyjeździe, 20 listopada 1910 roku umiera na zapalenie płuc. Zofia przeżyła Lwa prawie dziesięć lat, zmarła 4 listopada 1919 roku.

Biografia Zofii Tołstoj z pewnością pozwoli czytelnikom literatury Lwa Nikołajewicza spojrzeć na jego twórczość z innej perspektywy. Może w niektórych pozycjach będziemy mogli dojrzeć także fragmenty z życia familii Tołstojów.
Oprócz czterystu dwudziestu ośmiu stron "Pamiętników", książka zawiera ponad siedemdziesiąt stron szczegółowych przypisów bez których czytelnikowi trudno byłoby zrozumieć przedstawione przez autorkę zapisy.

Zofia Tołstoj – Pamiętniki
Tytuł oryginału - Dniewniki Sofii Andriejewny Tołstoj
Tłumaczenie Maria Leśniewska
Dom Wydawniczy PWN – Warszawa 2014
Tekst oparto na wydaniu pierwszym: Wydawnictwo Literackie Kraków 1968