O wystawie „Rodzina Sienkiewiczów w służbie Ojczyźnie”

Dorobek twórczy Henryka Sienkiewicza jest powszechnie znany, do niedawna stanowił w szerokim zakresie żelazny punkt lekturowy w programach nauczania. Jego pisarstwo cieszyło się ogromną, niekiedy niewyobrażalną poczytnością. Nadal jego dzieła budzą emocje, skłaniają do żywych dyskusji. Mniej znane są natomiast dokonania społeczno-polityczne pisarza, podejmującego liczne przedsięwzięcia obywatelskie w obronie zagrożonego bytu narodowego. Większość czytelników „Krzyżaków”, „Quo vadis”, „Trylogii” nie zna również działań jego potomków: dzieci, wnuków, prawnuków, których udziałem była i jest w zmieniających się wciąż warunkach historycznych kontynuacja idei, jakie ich przodek nakreślił w swych pismach i wyraził w czynach.

Sytuację tę zmienia zorganizowana w Muzeum Diecezjalnym w Kielcach wystawa „Rodzina Sienkiewiczów w służbie Ojczyźnie”. Kuratorka wystawy, Małgorzata Gorzelak, podjęła temat ważny, rzadko obecny we współczesnych medialnych przekazach. Niewątpliwie istotnym jej przekazem, podkreślonym w broszurze, towarzyszącej wystawie, jest przedstawienie Henryka Sienkiewicza przede wszystkim jako wielkiego społecznika. Wielość i zasięg działań pisarza, a związana z tym obfitość materiałów, jak zaznacza autorka wystawy i szkicu na jej temat poszerza się znacznie o liczne świadectwa działalności jego potomków. Literackie osiągnięcia wpisują się w służbę obywatelską, mają zasadnicze znaczenie w dziejach narodu polskiego, ale nurt działań pozaliterackich odsłania nowe, często nieznane oblicze twórcy „Trylogii”.

Zasługi rodziny Sienkiewiczów dla Muzeum Diecezjalnego mają istotny wymiar ogólnospołeczny także współcześnie. Dyrektor ks. Paweł Tkaczyk zaakcentował, iż wystawa ma być zachętą do dyskusji nad problematyką służby obywatelskiej: „Mamy nadzieję, że ukazane na wystawie historie, niekiedy mniej znanych osób z Rodziny Sienkiewicza pomogą w odpowiedzi na pytanie, jak należy kochać własną Ojczyznę, o jaką Ojczyznę należy walczyć, jaką Ojczyznę należy budować”. Do refleksji mają skłaniać przedstawione fakty oraz przywołane słowa – cytaty, towarzyszące eksponatom, będące wypowiedziami członków rodziny Sienkiewiczów.

Dzięki pomocy członków rodziny - wnukowi Juliuszowi Sienkiewiczowi, prawnukom Annie Dziewanowskiej, Bartłomiejowi Sienkiewiczowi, a także kierowniczce Muzeum Literackiego Henryka Sienkiewicza (Oddział Biblioteki Raczyńskich) w Poznaniu - Annie Surzyńskiej-Błaszak udało się zgromadzić na wystawie wiele cennych eksponatów, zaświadczających losy rodziny oraz wielorakie formy działalności społeczno-obywatelskiej i politycznej. Pamiątki odsłaniają dzieje i dorobek poszczególnych osób. Przewodnikiem po złożonej z wielu przedmiotów wystawie są opowieści, zawarte w publikacji muzealnej, zarysowujące losy rodziny.

Wśród cennych pamiątek są takie, które pozostają w rękach przedstawicieli rodziny Sienkiewiczów, jak szabla turecka, wysadzana turkusami i koralami, otrzymaną przez pisarza w Konstantynopolu od Ludwiki i Henryka Gropplerów, a przekazywaną z pokolenia na pokolenie najstarszemu potomkowi w linii męskiej, legionowa odznaka honorowa, tzw. „Parasol” Strzelca, którą autor „Trylogii” otrzymał w 1916 roku od pułkownika Władysława Sikorskiego, a także replika zaginionego medalu Nagrody Nobla dla Henryka Sienkiewicza, przysłana na wniosek Anny Dziewanowskiej w 2010 roku przez Komitet Sztokholmski.

Zwraca uwagę biurko podróżne Sienkiewicza, które w opinii prawnuczki odpowiada współczesnemu laptopowi. Każda pamiątka ma swoją historię, opowiada o związkach z tradycją i uniwersalnymi wartościami. Zwraca uwagę XVIII-wieczna ikona Matki Boskiej Częstochowskiej, XIX-wieczny krucyfiks. W jednej z galot widnieją: porcelana, srebra i platery oraz obrus z wyprawy Zuzanny z Cieleckich Sienkiewiczowej z jej monogramem i łacińską sentencją „Via optima recto” (Najlepsza prosta droga). Pojawia się wykonany przez syna pisarza, Henryka Józefa rysunek drzewa genealogicznego rodu Sienkiewiczów, wywodzący się od Piotra Oszyk Sienkiewicza. Pokaźną część ekspozycji stanowią publikacje członków rodziny Sienkiewiczów oraz fotografie, zaświadczające o ich działalności obywatelskiej.

Wszystkie eksponaty mówią o spełnieniu warunku żywotności patriotyzmu, o jakim pisał w cytowanym podczas wernisażu fragmencie artykułu „Dom polski i jego znaczenie” Henryk Sienkiewicz: „Obowiązkiem polskiego domu jest wytworzyć tęgą, zwartą i czynną rodzinę, a obowiązkiem rodziny jest wszczepić w dziecko przekonanie, że patriotyzm ma być mu przewodnikiem, wskaźnikiem i celem wszelkich czynów na polu gospodarczym, naukowym, społecznym, artystycznym – słowem: słupem ognistym, o którym mówi poeta, że „W dzień, jak słońce, w noc jak żar, prowadzi”. Poznawszy wybrane udostępnione dla publiczności ślady służby obywatelskiej rodziny Sienkiewiczów, dochodzi się do wniosku, iż patriotyzm czynny wypełniała całe ich życie.