"Orzeł niezłomny" Halik Kochanski. Polska okresu okupacji

Halik Kochanski prezentuje w swej książce aspekty wojskowe, zajmuje się szczegółowo miejscem sprawy polskiej na arenie międzynarodowej, pisze o terrorze ze strony obydwu okupantów, przedstawia życie codzienne. Zajmują ją losy nie tylko Polaków, lecz szerzej obywateli polskich (dużo miejsca poświęca eksterminacji ludności żydowskiej), zarówno w kraju, jak i na uchodźstwie - prof. Stanisław Żerko

O zainteresowaniu książką dr Kochanski na brytyjskim i amerykańskim rynku księgarskim niech świadczy fakt, wznowienia nakładu Orła niezłomnego w niespełna dwa lata od jego pierwszej edycji w 2012 roku.
Od razu powiedzmy czym książka zyskała sobie miano bestsellera na Wyspach Brytyjskich i w Stanach Zjednoczonych. Otóż historycy recenzujący publikację są jednomyślni, co do tego, że publikacja The Eagle Unbowed, jako pierwsza ukazuje czytelnikowi na Zachodzie tragedię wszystkich obywateli II Rzeczypospolitej lat 1939 do 1945.
Poza dwoma pierwszymi rozdziałami, w których autorka przybliża anglojęzycznemu czytelnikowi zarys polskiej historii od przyjęcia chrztu do odrodzenia po I wojnie światowej, pozostałe traktują o stosunkach międzyludzkich blisko 32-milionowego narodu, gdzie blisko 22 miliony stanowili Polacy, zaś pozostałe 10 milionów mniejszości narodowe: Ukraińcy, Żydzi, Białorusini, Niemcy oraz określający się mianem "tutejsi". Poświęcenie w publikacji przez Halik Kochanski miejsca polskiej, burzliwej polityce jeszcze przed uzyskaniem niepodległości, pozwala czytelnikowi spoza Polski spojrzeć w innym kontekście na sprawy kraju nad Wisłą. Maluje się wyraźny obraz rozbieżności polityków, w których wizje polskiej polityki zagranicznej Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego diametralnie się różniły. Dla pierwszego było to państwo federacyjne, wielonarodowe, mogące się przeciwstawić Rosji, dla drugiego zaś w państwie mieli dominować Polacy, a pozostałe mniejszości narodowe pozostać z czasem zasymilowane.
Bez tych faktów nie sposób zrozumieć obcokrajowcom złożonych problemów ówczesnej Polski.

Amerykańscy i brytyjscy historycy mają tendencję do ignorowania historii Polski. Szybko przeskakują od września 1939 roku do udziału polskich pilotów w Bitwie o Anglię, a następnie do roku 1944, Bitwy o Monte Cassino i Powstania Warszawskiego. Niektórzy z nich wiedzą coś o Katyniu. Tak wygląda wiedza o historii Polski na Zachodzie. Polska historiografia z okresu komunizmu jest, rzecz jasna, w znacznej mierze wypaczona. Środowisko polskich emigrantów mieszkających w Wielkiej Brytanii prezentuje z kolei nacjonalistyczną wersję historii Polski, koncentrując się na podkreślaniu, że Polska została zdradzona przez swoich sojuszników - podkreśla Halik Kochanski wPolityce.pl

Podobnież polityka stosunków polsko-niemieckich przed kampanią wrześniową, próba ratowania pokoju i przeciwstawienia się niemieckiej agresji i roszczeniom terytorialnym, która to została dobitnie zaakcentowana 5 maja 1939 r. w Sejmie RP przez Józefa Becka: "Jest tylko jedna rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenna. Tą rzeczą jest honor."
Książka brytyjskiej historyk jest także próbą wyjaśnienia radzieckiej agresji na Polskę 17 września 1939 r., która została poprzedzona notą Wiaczesława Mołotowa do ambasadora Władysława Grzybowskiego: "Rząd polski rozpadł się i nie okazuje znaków życia. Oznacza to, że państwo i rząd polski faktycznie przestało istnieć (...). Pozostawiona sama sobie, pozbawiona przywództwa Polska stała się obszarem wszelkiego ryzyka i niespodziewanych zdarzeń, które mogą stanowić zagrożenie dla ZSRR (...). Rząd radziecki nie może także obojętnie przyglądać się, jak bratnie narody ukraiński i białoruski, które mieszkają na terytorium Polski, zostały pozostawione na łasce losu. Rząd radziecki musi przyjść im z pomocą."

Także ten rozdział polskiej historii, a jak ujmują historycy czwarty rozbiór Polski, został przedstawiony w książce. Było intencją autorki, by w literaturze obcojęzycznej traktującej o tym okresie, znalazło się miejsce poświęcone obywatelom polskim sponiewieranym, skazanym na tułaczkę i tragedię wegetacji na bezkresnych obszarach Związku Radzieckiego. Gdzie ekstremalne warunki klimatyczne oraz tortury i poniewieranie człowieka, obdzieranie z godności było codziennością dla enkawudzistów. Ale są także słowa dobroci skierowane pod adresem rdzennych mieszkańców, Kazachów, Uzbeków, którzy w miarę możliwości i na swój sposób starali się ulżyć doli zesłańców. Karty książki zawierają także pamięć o oficerach, urzędnikach, funkcjonariuszach policji i służby więziennej, którzy zostali osadzeni w obozach Starobielska, Ostaszkowa i Kozielska, jak również o pozostałych Polakach przebywających w łagrach na terenie Kresów. Ławrientij Beria, szef NKWD wnioskował do Józefa Stalina o likwidację "zatwardziałych, niereformowanych wrogów władzy radzieckiej" na co uzyskał akceptację.

Wkroczenie Armii Czerwonej z 3 na 4 stycznia 1944 r. w granice Polski sprzed 17 września 1939 r. stawiało przed Polakami kolejny dylemat: jak postrzegać Sowietów, jako wyzwolicieli czy zdobywców? Po przemówieniu premiera Mikołajczyka, Rosjanie zażądali zrewidowania wschodniej granicy, którą powinien wyznaczać Bug. Utworzenie PKWN-u z błogosławieństwem Winstona Churchilla, aresztowania żołnierzy Armii Krajowej i kolejne zsyłki w głąb Związku Radzieckiego a także bierność Armii Czerwonej 1 sierpnia 1944 r. u prawobrzeżnej Warszawy, to kolejne zagadnienia z którymi próbuje się zmierzyć w książce Halik Kochanski.

Jak pisze autorka: "Książka ta nie jest historią rodzinną; przeżycia mojej rodziny pomagają jednak zilustrować różnorodność doświadczeń Polaków w czasie II wojny światowej (...)." Bowiem ojciec Halik, Stanisław Kochański pochodzący ze Stanisławowa był deportowany do Kazachstanu, skąd po układzie Sikorski - Majski wstąpił do armii Władysława Andersa mogąc opuścić Związek Radziecki. Sporo zapisów rodzinnych z okresu deportacji sowieckiej odnotowuje Halik Kochanski na podstawie przekazów ciotki Niny.

Orzeł niezłomny. Polska i Polacy podczas II wojny światowej, chociaż jak niemal wszyscy argumentują, to książka dla czytelnika spoza Polski, gdzie nie było dotychczas takiego opracowania, to także doskonała lektura historyczna na naszym rynku księgarskim. Spora ilość cytowanych wspomnień, obszerny zakres przypisów oraz bogata bibliografia są dodatkowym walorem publikacji. Uzupełnieniem są dwa załączniki przedstawiające formacje Wojska Polskiego 1939 - 1945 oraz biogramy ważniejszych osobistości polskich będących w centrum uwagi kręgów wojskowo-politycznych.
Halik Kochanski jest córką polskich emigrantów, Teresy Kicińskiej i Stanisława Kochańskiego, których los zetknął po zakończeniu II wojny światowej w Wielkiej Brytanii. Studia historyczne autorka ukończyła w Balliol College w Oxfordzie, doktorat zaś obroniła w King's College w Londynie. W obu tych uczelniach, podobnie jak na University College London prowadziła wykłady. Orzeł niezłomny, to nie pierwsza pozycja wydawnicza dr Kochanski traktująca o II wojnie światowej. Historię sowieckiej agresji na Polskę opisała w jednym z rozdziałów książki Women in War będąc jej współautorem.

"Chylę czoła przed Halik Kochanski. Wreszcie doczekaliśmy się na Zachodzie książki, która odkłamała naszą historię" - Piotr Zychowicz

Halik Kochanski - Orzeł niezłomny. Polska i Polacy podczas II wojny światowej
Tytuł oryginału - Poland and the Poles in the Seconds World War. The Eagle Unbowed
Konsultant naukowy - prof. dr hab. Stanisław Żerko
Dom Wydawniczy Rebis - Poznań 2013