Podniebni drapieżcy cz.2: SAAB JAS-39 Gripen

Szwecja, jako kraj neutralny, dążyła do jak największej samodzielności w sferze obrony państwa. Dlatego też siłą rodzimego przemysłu, w zakładach SAAB’a, powstała seria doskonałych samolotów myśliwskich oraz wielozadaniowych, której ukoronowaniem jest JAS-39 Gripen, maszyna 3+ generacji.

W momencie wejścia do służby był to najmniejszy a jednocześnie najnowocześniejszy samolot wielozadaniowy świata. Został zaprojektowany w realiach zimnowojennych przy nieoficjalnym współudziale firm amerykańskich, aby stać się równorzędnym przeciwnikiem radzieckich, później rosyjskich, myśliwców. Oblot prototypu odbył się w grudniu 1988 r. a pierwsze maszyny zaczęły wchodzić na wyposażenie wojsk lotniczych w 1994 r. w wersji A /B. Od 2002 roku dostarczane są maszyny w wersji C (wersja jednomiejscowa) / D (wersja dwumiejscowa, szkolna oraz szturmowa). Obecnie Gripen jest na wyposażeniu Szwecji (około 100 maszyn wersji C/D), RPA, Tajlandii oraz Czech i Węgier (oba kraje dzierżawią samoloty). SAAB obecnie pracuje nad kolejną generacją samolotu nazwaną JAS-39 Gripen E/F, na którą zamówienie złożyły siły powietrzne Szwecji oraz Szwajcarii. Powstanie ona na bazie doświadczeń uzyskanych podczas programu Gripen NG. Maszyna będzie miała powiększony płatowiec, radar z aktywnym skanowaniem fazowym AESA, lepsze osiągi, m.in. przez zastosowanie nowego silnika, dzięki czemu JAS-39 będzie mógł przekraczać prędkość dźwięku bez użycia dopalaczy.

W 2001 roku utworzono spółkę firmy SAAB z BAE Systems (uczestniczy w produkcji Gripena jako poddostawca) o nazwie Gripen International, która ma za zadanie promować myśliwiec na rynkach zagranicznych.

Aerodynamicznie konstrukcja JAS-39 jest niestabilna, dlatego, aby maszyna mogła latać, niezbędny jest system aktywnego sterowania fly-by-wire. Dzięki takiemu rozwiązaniu Gripen charakteryzuje się doskonałą manewrowością. W kabinie pilot ma do dyspozycji wyświetlacz HUD oraz 3 wielofunkcyjne wyświetlacze ciekłokrystaliczne, na których obrazowana jest większość niezbędnych informacji. W najnowszej wersji uzupełnieniem systemów pokładowych jest hełm pilota, na którego przedniej osłonie wyświetlane są dane bojowe oraz nawigacyjne. Po wykryciu celów komputer samodzielnie określa, które z nich stanowią największe zagrożenie i powinny być zniszczone w pierwszej kolejności. Radar (PS-05/A) o maksymalnym zasięgu 120 km może śledzić jednocześnie 8 celów oraz naprowadzać rakiety na 4 z nich. Oznacza to, że grupa 4 myśliwców może zniszczyć 16 celów powietrznych.

Gripeny mogą zwalczać inne samoloty oraz atakować cele lądowe i morskie samodzielnie oraz w grupach (do 4 samolotów). W razie potrzeby maszyny mogą lecieć na niskim pułapie z wyłączonymi radarami, aby skrycie podejść do celu. W takiej sytuacji wszelkie informacje dotyczące sytuacji taktycznej wokół samolotów przekazywane są w czasie rzeczywistym z latającego centrum dowodzenia lub z dowolnego innego Gripena, który może spełniać taką rolę. Podczas lotu w grupie, każdy pilot może na swoich przyrządach zobaczyć to, co „widzi” inna maszyna. Myśliwiec może również wymieniać dane z systemami naziemnymi.

Myśliwiec jest specjalnie zaprojektowany do lądowania na lotniskowych odcinkach drogowych lub zwykłych drogach, na wypadek zniszczenia pasów startowych. Charakteryzuje się krótką drogą startu oraz lądowania (maksymalnie 500 m). Tankowanie, uzupełnienie uzbrojenia, ewentualna zmiana oprogramowania zajmuje od 12 do maksymalnie 25 minut (według niektórych źródeł tylko 10 minut) przy obsłudze przez technika i pięciu poborowych żołnierzy. Konstrukcja Gripena umożliwia mu powrót do bazy nawet z dwoma uszkodzonymi powierzchniami sterowymi.

Na największych na świecie, corocznych ćwiczeniach Red Flag, odbywających się w USA, Gripen niemal bezkarnie przebywał we „wrogiej” przestrzeni powietrznej. Było to możliwe dzięki unikatowemu systemowi samoobrony. Tak jak w każdej nowoczesnej maszynie system tego typu ostrzega pilota o wykryciu samolotu przez radar przeciwnika oraz przed wystrzeleniem w jego kierunku pocisków. Następnie wystrzeliwuje flary bądź paski filii aluminiowej mające zmylić rakiety przeciwnika. Systemy Gripena oprócz opisanych funkcji potrafią zbierać informacje o źródłach promieniowania elektromagnetycznego oraz je zakłócać, sprawiając, że namierzenie samolotu staje się bardzo trudne. Zatem JAS-39 posiada cechy wyspecjalizowanych samolotów WRE (czyli maszyn walki elektronicznej).

Gripeny szwedzkich wojsk lotniczych brały udział w operacji w Libii w 2011 roku.

Mimo, że Gripen ustępuje najnowocześniejszym konstrukcjom lotniczym, nadal jest groźną bronią. Dla mniej zamożnych krajów to doskonała alternatywa wobec drogich maszyn dwusilnikowych takich jak Dassault Rafaele czy Eurofighter Typhoon. Wersja E/F będzie miała wszystkie cechy myśliwca 4 generacji i pozostanie w służbie przez najbliższe dekady.