Powstaje coraz mniej organizacji pozarządowych

Choć zewsząd słyszy się o idei rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, ba istnieje nawet krajowy program operacyjny FIO, wspierający finansowo rozwój organizacji pozarządowych, to z roku na rok organizacji takich powstaje coraz mniej. Nikt jednak nie zna prawdziwej kondycji trzeciego sektora w ogóle, a stowarzyszeń i fundacji szczególnie, ponieważ w Polsce, nie prowadzi się rządowych badań na ich temat. Lukę tę wypełniają w jakimś stopniu raporty Instytutu Spraw Publicznych oraz Stowarzyszenia Klon/Jawor.

Ostatnio opublikowane wyniki kolejnego sondażu Klonu/Jawora (wcześniejsze dotyczyły lat:2002, 2004, 2006) wykazują jednoznaczny trend - liczba nowo powstających organizacji, zarówno stowarzyszeń (poza OSP), jak i fundacji systematycznie w Polsce spada. W 2007 roku powstało około 3000 nowych stowarzyszeń i około 650 fundacji, a więc około 25 proc. mniej niż w roku 2003. Raport nie odpowiada jednoznacznie na pytanie o przyczynę takiego stanu rzeczy, dlaczego obserwujemy spadek dynamiki powstania NGO-sów? Pozwala jedynie wysnuwać pewne hipotezy, które wymagałyby weryfikacji w trakcie badań naukowych.

Być może sytuacja wynika z ogólnych czynników makroekonomicznych (poprawa na rynku pracy, spadek bezrobocia, emigracja zarobkowa). Choć trudno uchwycić związek między kondycją rynku pracy, a skłonnością społeczną do zakładania nowych organizacji, zależność taka – wydaje się – istnieje. Sporo przecież organizacji powstaje z uświadomienia sobie potrzeby pomagania ludziom znajdujących się w kiepskiej sytuacji materialnej, dotkniętych bezrobociem, wykluczeniem społecznym różnej natury. Gdyby jednak ta zależność była bardziej oczywista, należałoby się obecnie spodziewać eksplozji aktywności społecznej i wzrostu ilości zakładanych organizacji pozarządowych, jako recepty na aktywne przezwyciężanie kryzysu.

Trudno jednak chyba tego oczekiwać. Niepokojące są też bowiem inne stałe trendy. Maleje radykalnie czynne zaangażowanie obywateli w działalność społeczną. Według badań Klon/Jaworu: systematycznie zmniejsza się i liczba członków organizacji pozarządowych (w roku 2006 do NGO należało 22, 4 proc. dorosłych Polaków, w roku 2007 – 13, 2 proc.) i liczba wolontariuszy (rok 2006 – 21, 9 proc.; rok 2007 – 13, 2 proc.). Dlaczego? Próbę częściowego objaśnienia problemu usiłowałem dać w materiale: Czy kryzys wolontariatu?

Komentatorzy rezultatów badań nad kondycją NGO, ogłoszonych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor na ogół interpretują je mało optymistycznie, jako wyraz negatywnej perspektywy, uwidaczniającej się w polskim modelu społeczeństwa obywatelskiego. Uważam takie podejście za nieuprawnione. Trudno raczej byłoby oczekiwać, żeby liczba nowa powstających organizacji pozarządowych nieustająco rosła. Trudno oczekiwać, aby w gminie, powiecie, województwie, regionie mnożyły się nieustannie organizacje, działające na tych samych albo podobnych obszarach aktywności, tym bardziej, że wiele spośród nich rozwija swoją ofertę programowa i zasięg oddziaływania, a ponadto funkcjonuje coraz skuteczniej.

Z liczbą organizacji pozarządowych w Polsce jest tak, jak z parą wodną. Kiedyś znajdzie ona swój stan nasycenia. Bo społeczeństwo nie znosi, ani braku pewnych bytów, ani ich nadmiaru. Dlatego biadolenia z powodu, że wskaźniki rocznej dynamiki powstawania nowych organizacji pozarządowych są ujemne, traktuję jako nieuzasadnione. Organizacji pozarządowych w Polsce jest dość. Samej ich liczebności nie wolno jednak traktować jako czynnika oceny realizacji postulatu społeczeństwa obywatelskiego. Nie z liczebności wypływa ranga i siła NGO-sów, ale z ich rzeczywistego znaczenia. A ono w sytuacji, kiedy w Polsce dominuje urzędnik – biurokrata, a nie obywatel, niestety jest słabe.