Raj odnaleziony? O powieści "Kobiety bez mężczyzn"

Książka "Kobiety bez mężczyzn" autorstwa irańskiej pisarki Shahrnush Parsipur, którą czytelnik polski dostaje do rąk, wydano w Iranie w 1989 roku. Publikacja utworu w irańskim świecie wywołała skandal pokaźnych rozmiarów. Powieść, której nakład rozszedł się w niecałe dwa tygodnie, szybko została zakazana, wydawnictwo, pod szyldem którego się ukazała zamknięte, zaś wydawca aresztowany. Podobny los spotkał niebawem i samą autorkę, która trafiła do więzienia za propagowanie treści antymuzułmańskich. Mimo iż książka w istocie do islamu się nie odnosi - co wyjaśnia sama autorka - porusza wszakże tematy, o których w porewolucyjnym Iranie publicznie się nie dyskutuje. Autorka podjęła problematykę kobiecości, która zakorzeniona jest głęboko w kulturze perskiej i związanym z nią pojęciem szarm. Rozumieć je należy jako honor kobiecy, cnotę, przyzwoitość, ale też uległość, małomówność. Przejawem tego był choćby zakaz pojawiania się w przestrzeni publicznej bez odpowiednio skromnego stroju i nakrycia głowy. Parsipur włożyła kij w mrowisko krytykując patriarchalne reguły, co było swoistym zamachem na panujące zasady społeczne. Z tego też powodu do dziś dnia jej książki nie są dostępne w oficjalnym obiegu, choć kobiety, tak młodego, jak i starszego pokolenia, połykają je z niezwykłą intensywnością. Pisarka zaś przez wzgląd na panującą w rodzimym kraju cenzurę i szykany ze strony władz zdecydowała się na emigrację do USA.

Tłem dla powieści są wydarzenia historyczne 1953 roku. CIA zorganizowało wówczas zamach stanu wymierzony w premiera Mohammada Mossadegha, który dwa lata wcześniej znacjonalizował przemysł naftowy, i odsunęło go od władzy. Teheran pogrążył się wówczas w fali zamieszek i krwawo tłumionych przez opozycję demonstracji zwolenników premiera. Obok tych zdarzeń toczy się życie bohaterek powieści Parsipur, których rola w sferze publicznej jest z racji przyjętych norm społecznych niedostrzegalna.

Autorka bohaterkami swojej powieści uczyniła pięć kobiet o zróżnicowanych doświadczeniach życiowych i różnym statusie społecznym. Dwudziestoośmioletnia Faezeh marzy o tym, by wyjść za mąż. Skrycie zakochana w Amir Chanie zaabsorbowana jest niemal wyłącznie swoją reputacją. Gdy zostaje oskarżona o flirt wpada w popłoch, obawia się bowiem, że plotka o jej rzekomym nieprzyzwoitym prowadzeniu się dotrze do rodziny Amir Chana, co z pewnością pogrzebie jej szansę na zamążpójście. Jednak w prawdziwą rozpacz wpada wówczas, gdy zostaje zgwałcona. Dopiero wtedy tak naprawdę uświadamia sobie swój dramat i to, że nigdy nie uda jej się naprawić zszarganej opinii. Mahdocht, jej rówieśniczka, w kontaktach z mężczyznami nie radzi sobie do tego stopnia, że każdy przejaw zainteresowania, czy sympatii z ich strony traktuje jako swoistą obelgę. Rezygnuje z pracy nauczycielki, by uchronić się przed zainteresowaniem mężczyzn oraz nie narażać się na ich zaczepki. A gdy przypadkowo natrafia na parę uprawiającą seks w ogrodowej szklarni, w poczuciu zgorszenia oraz niesmaku wymiotuje i podejmuje decyzję, by zostać drzewem. Jest to swego rodzaju symbol odwrócenia się od rzeczywistości niebędącej w stanie sprostać jej oczekiwaniom i pragnieniom.

Trzydziestoośmioletnia Munes wciąż jest panną, jednakże ów stan zupełnie jej nie przeszkadza i bez problemów się w nim odnajduje. Natomiast zupełnie nie radzi sobie z kontrolą starszego brata, który uważa, że miejsce porządnej kobiety jest w domu. Munes jest spragniona wiedzy o tym, co w kraju się dzieje, lecz z każdym dniem jest przez brata coraz bardziej od niej odseparowywana. Ostatecznie, gdy już nie może znieść owej izolacji, na cały miesiąc opuszcza dom. Brat z tego powodu usiłuje ją zabić, by nie dopuścić do zszargania dobrego imienia rodziny. Zarrinkohah zaś to młoda prostytutka. Mając świadomość, że pozbawiona jest swojego szarm, próbuje zmyć z siebie hańbę, szorując cały dzień swoje ciało szorstką gąbką w miejskiej łaźni. A to powoduje, że dotkliwie się okalecza. Z kolei pięćdziesięciojednoletnia Farrochlagha, kobieta piękna i wykształcona, jest żoną urzędnika państwowego, którego poślubiła dla pieniędzy i prestiżu. Nie jest szczęśliwa w swoim małżeństwie, nieustannie też wraca myślami do miłości z czasów młodości, jednakże nawet nie rozważa myśli o rozwodzie, bo ten pozbawiłby ją godności i zniszczył jako kobietę. Rezygnuje z własnych pragnień i marzeń, by czynnie uczestniczyć w życiu kulturalnym stolicy, bezgranicznie podporządkowując się woli męża.

Losy owych pięciu kobiet stykają się w ogrodzie w Karadż będącym uosobieniem kobiecego raju, schronieniem przed dominacją mężczyzn oraz normami społecznymi tłamszącymi ich pragnienia oraz marzenia. W tym miejscu kobiety będą miały szansę poczuć się wolne, niezależne i szczęśliwe. Tutaj będą mogły realizować się na swój sposób. Tu wreszcie, odseparowane od mężczyzn, będą mogły same o sobie decydować, będą mogły odpowiedzieć sobie na pytania o to, co dalej ze swoim życiem chcą zrobić oraz kim pragną być. Ale czy uda im się dokonać prawdziwej duchowej przemiany? Jak będą się realizować w swoim życiu po takich doświadczeniach? Po tę wiedzę odsyłam już do powieści.
Życie, jakie wiodą bohaterki książki zdeterminowane jest przez ich płeć oraz oczekiwania społeczne. Płeć czyni je zakładniczkami owego szarm, którego muszą bronić, by nie narazić się na posądzenie o brak przyzwoitości. Jak ognia boją się plotek, z tego też powodu odsuwają na bok własne pragnienia i marzenia. Intencją Parsipur było zakwestionowanie utrwalonych stereotypów dotyczących roli kobiety w irańskiej kulturze i zwrócenie uwagi na hipokryzję, tak kobiet, jak i mężczyzn, w realizowaniu tradycyjnych wzorców.

"Kobiety bez mężczyzn" to niezwykle ciekawa pozycja na polskim rynku wydawniczym. Jest to książka o poszukiwaniu tożsamości, pragnieniu wolności i tęsknocie za prawdziwą miłością. Nadto dostarcza ona czytelnikowi wiedzy na temat sytuacji kobiet w Iranie. A wiedza ta jest w istocie szokująca, jednakże skłania do refleksji nad podjętą przez autorkę problematyką. Interesująca powieść. Zdecydowanie warto po nią sięgnąć. Polecam.