Społeczeństwo informacyjne - wizja świetlanej przyszłości?

Czym jest społeczeństwo informacyjne

W dostępnej literaturze brak jednoznacznej definicji społeczeństwa informacyjnego. W zamian pojawia się wiele definicji, różniących się od siebie w zależności od tego, co ich autor uznał za cechę konstytutywną istnienia tego typu społeczeństwa.

Wikipedia definiuje społeczeństwo informacyjne (SI) jako „społeczeństwo, w którym towarem staje się informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych.” Wynika z tego, że pojęcie społeczeństwa informacyjnego wiązać się będzie z technicznymi możliwościami komunikowania się oraz magazynowania i edytowania informacji. Definiować SI można również ze względu na formę wykonywanej pracy. „Z punktu widzenia społecznego podziału pracy, społeczeństwem informacyjnym będzie nazywana zbiorowość, w której 50 proc. plus jedna osoba lub więcej, spośród zawodowo czynnych, zatrudnionych jest przy przetwarzaniu informacji” - podaje Wikipedia.

W 1994 roku Martin Bangemann opublikował raport dotyczący przygotowania UE do tworzenia w Europie społeczeństwa informacyjnego. Według niego SI „charakteryzuje się przygotowaniem i zdolnością do użytkowania systemów informatycznych i wykorzystuje usługi telekomunikacyjne do przekazywania i zdalnego przetwarzania informacji”. W swoim raporcie Bangemann położył duży nacisk na tworzenie nowych miejsc pracy związanych z wykorzystywaniem nowych technologii.

W Polsce Kazimierz Krzysztofek i Marek S. Szczepański definiują społeczeństwo informacyjne jako „społeczeństwo, w którym informacja jest intensywnie wykorzystywana w życiu ekonomicznym, społecznym, kulturalnym i politycznym; to społeczeństwo, które posiada bogate środki komunikacji i przetwarzania informacji, będące podstawą tworzenia większości dochodu narodowego oraz zapewniające źródło utrzymania większości ludzi”. Według tej definicji informacja w SI jest podstawowym elementem wszystkich dziedzin życia człowieka, od kultury po gospodarkę.

Rozwój społeczeństwa informacyjnego

Termin „społeczeństwo informacyjne” został pierwszy raz użyty przez Japończyka Tadao Umesao w 1963 roku. Nie jest to zaskoczeniem, gdyż Japonia zalicza się do czołówki najszybciej rozwijających się krajów świata. Określenie to spopularyzował w swojej pracy Koyama, opisując swoje wyobrażenie nowego rodzaju społeczeństwa. Już w 1972 roku Masuda stworzył plan przeobrażeń społecznych, wynikających z szybkiego tempa rozwoju telekomunikacji, a przez to mediów i wymiany informacji.

W Stanach Zjednoczonych rozwój społeczeństwa informacyjnego wiąże się z rozwojem badań naukowych związanych z nowymi technologiami informacyjnymi po II Wojnie Światowej. Istotnymi dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego w USA były prace naukowców pracujących w rządowym ośrodku RAND (Research and Development Corporation) umiejscowionym w Kalifornii. W latach siedemdziesiątych XX wieku rząd USA rozpoczął działania nad zorganizowaniem i legislacją podstaw społeczeństwa informacyjnego, z czasem ośrodki akademickie przejęły od państwa prymat nad rozwojem SI w Stanach Zjednoczonych. W 1997 roku w USA opublikowany został raport „Struktura Światowej Elektronicznej Gospodarki” sygnowany przez aktualnego prezydenta Billa Clintona. W okresie jego prezydentury powołano specjalne komisje mające na celu dostarczenie technologii informacyjnych do wszystkich grup społecznych, w tym również bezdomnych i bezrobotnych. Obecnie uważa się, że Japonia i Stany zjednoczone są na tyle rozwinięte, że ich społeczeństwa można nazywać społeczeństwem informacyjnym.

Za początki debaty o społeczeństwie informacyjnym w Unii Europejskiej uznaje się rok publikacji „Raportu Bangemanna”, czyli rok 1994. W 2000 roku podczas szczytu w Lizbonie kraje członkowskie UE przyjęły projekt "eEurope - Information Society for all". Określono w nim cel budowy nowego typu społeczeństwa, mającego wykorzystywać możliwości jakie daje tzw. nowa gospodarka. W projekcie opracowano trzy główne cele strategiczne dla krajów Unii: pierwszy z nich ma na celu wprowadzenie Europejczyków, szkolnictwa, gospodarki oraz administracji publicznej w epokę cywilizacji informacyjnej. Drugim celem jest szeroko rozumiane wspieranie rozwoju nowoczesnych technologii komunikacyjnych i informatycznych. Trzeci cel to wzmocnienie spójności socjalnej oraz niwelowanie różnic w dostępnie do technologii informacyjnych, pomiędzy wsią a dużymi ośrodkami miejskimi.

Polska stosunkowo późno rozpoczęła przygotowania do rozwoju SI w naszym kraju. Jest to skutek opóźnień wynikających z przynależności Polski w okresie powojennym do bloku krajów socjalistycznych. W 2000 roku Ministerstwo Gospodarki opracowało program „ePolska - Plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006”. Program wskazuje kierunki w jakich powinna rozwijać się gospodarka. Podstawowymi celami programu rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce są: rozwój infrastruktury teleinformatycznej; powszechny, tańszy, szybszy i bezpieczniejszy internet; inwestowanie w ludzi i umiejętności; stymulowanie lepszego wykorzystania technologii informacyjnych; teleinformatyka na obszarach wiejskich; rozwój radiofonii i telewizji cyfrowej.

Prognozy i przyszłość społeczeństwa informacyjnego

Rozwój technologii teleinformatycznych stał się podwaliną stworzenia ogólnoświatowej sieci, będącej czymś w rodzaju systemu nerwowego, łączącej wszystkie kraje w „globalną wioskę”. Żaden kraj nie może sobie pozwolić na wyalienowanie się z tych struktur, gdyż automatycznie wyrzuciłby się poza nawias powstającego społeczeństwa informacyjnego, zaś powstała w ten sposób przepaść technologiczna, gospodarcza i kulturowa byłaby nie do pokonania bez wsparcia krajów wysokorozwiniętych.

Ewolucja społeczeństwa w kierunku SI, poprzez nieograniczony dostęp do mediów elektronicznych, powoduje powstanie nowych zjawisk kulturowych. Podstawowym kryterium podziału społeczeństwa staje się umiejętność zdobycia i wykorzystania informacji. Wiedz