W meandrach uczuć Fryderyka Chopina

Książka zawierająca materiał biograficzny o danej osobie pozwala czytelnikowi żyć razem z nią. Wniknięcie w jej duszę umożliwiają szczególnie listy. Gdy zaś chodzi o osobowość artystyczną o wielkiej kulturze, wysoce wykształconej, utalentowanej, wrażliwej, subtelnej, która stała się chlubą narodową, wartość publikacji wzrasta jeszcze, bo daje ona obraz atmosfery kulturalnej, w jakiej rodziły się arcydzieła. W listach odbija się bowiem natura artysty z jej wykwintnością, właściwym jej, ujmującym obejściem się z ludźmi.

Korespondencję Fryderyka Chopina, wydaną w 1882 roku, powitał entuzjastycznie obszerną recenzją Henryk Sienkiewicz. Zaletą tego dwutomowego wydania było, jak napisał, ukazanie „syntezy tak człowieka jak i jego dzieł”. Opublikowane wówczas listy pisane do rodziny, nauczycieli i przyjaciół odsłaniały „życie artysty pełne wrażeń, uczuć, a jak najczęściej bywa: niedoli i bólu”. Litwos, postulował uzupełnienie edycji korespondencją z George Sand, aby dzieło było kompletne. Recenzent podkreślał, że spotkanie z tą najznakomitszą kobietą Francji wywarło „trwały a zgubny wpływ” na jego życie. Porównywał ją do „polipa, który zaczajony w otchłaniach, porywa i wysysa tych, których burza mu ześle”.

Znaczenie George Sand w życiu Chopina odzwierciedla kompozycja namalowana przez Eugène Delacoix na wielkim fresku w kopule Biblioteki Senatu w Pałacu Luksemburskim w Paryżu. Malarz uwiecznił podobiznę kompozytora jako Dantego przedstawianego Wergiluszowi, zaś pisarkę jako Aspazję. Trzeba zaznaczyć, że równie istotne w biografii Chopina są relacje z dziećmi George Sand: córką Solange i synem Maurycym. Kompozytor odnosił wrażenie, że stał się częścią rodziny, kiedy osiem lat uczestniczył w dojrzewaniu dzieci, przyjmował wobec nich ojcowską rolę. Jednak związki te stały się z czasem źródłem udręczeń, gdy łączyły się z intrygami, awanturami rodzinnymi, wynikającymi z wpływu dzieci na matkę. Rozstanie, do jakiego ostatecznie dochodzi, gdy Chopin staje po stronie córki w jej konflikcie z matką, było dla twórcy poważnym wstrząsem.

Związek Fryderyka Chopina z George Sand, jak wiadomo, dostarczył materiału do niejednego dzieła. Między innymi przedstawił go trafnie w sztuce Lato w Nohant (1936) Jarosław Iwaszkiewicz. Romans stał się osnową filmu Pragnienie miłości (2002) Jerzego Antczaka. Dzięki ponownemu wydaniu korespondencji między bohaterami romansu: Chopinem a Sand i jej dziećmi pojawia się sposobność wejrzenia w autentyczne odbicia złożonej relacji, poznania z bliska przeobrażeń uczuć osób, uwikłanych w gwałtowną miłość, jaka rozgorzała wbrew oczekiwaniom kompozytora. Biografowie uznają, że na czas tej miłości przypadła najświetniejsza epoka jego życia. „Żył jak gdyby w świecie olimpijskim i sam był w nim nieśmiertelnym bóstwem” - scharakteryzował ten czas Sienkiewicz: Istotną częścią związku są zmieniające swój charakter głębokie uczucia Chopina dla dzieci George Sand.

Nowe wydanie zbioru listów Chopina i Sand ukazało się w 2010 roku sumptem doświadczonego w edycjach korespondencji Państwowego Instytutu Wydawniczego oraz Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina. Jest to drugie wydanie zbioru opracowanego przez Krystynę Kobylańską, poszerzone o listy odnalezione we Francji w roku 1980. Ważnym uzupełnieniem korespondencji wzajemnej, niestety nie w pełni zachowanej, są trzy obszerne aneksy zawierające listy Chopina i Sand do przyjaciół, rodziny, takie, w których przekazywali oni wiadomości o swym związku.

W listach artysty – jak w jego muzyce – odbijają się nastroje duszy nękanej nostalgią, troskami, samotnością, dramatycznie rozdartej. Oddziałują one na czytelnika podobnie jak muzyczne kompozycje na słuchacza – wzruszają, skłaniają do refleksji nad ludzkim losem, jego przemijalnością, ulotnością, wyczerpywaniem się twórczych zdolności i sił witalnych. Proza życia łączy się w listach ze sferą twórczości. Dramatyzm egzystencji polega przecież na tym, by przezwyciężać słabości ciała, pokonywać przeszkody w realizacji duchowych wizji. Listy utrwaliły nie tylko emocje miłosne, ale i trudne twórcze męki i obsesyjne wizje.

Publikacja wyróżnia się wysokim poziomem sztuki edytorskiej. Precyzyjne odnotowanie wskazań podstawy tekstów, ustaleń dotyczących autografów i pierwodruków, przedruków poszczególnych listów, jak również okoliczności ich powstania czyni z komentarzy bezcenne źródło wiedzy. Pieczołowitość udostępnienia tekstów widoczna jest w przypadku listów w przekładzie na język polski, a pisanych po francusku, gdyż odbywa się z odesłaniem do oryginalnego źródła. Oprawa wydawnicza, siedemdziesiąt sześć kolorowych ilustracji, wyeksponowanych na osobnej wkładce, kalendarium, noty biograficzne o wszystkich osobach wymienionych w listach, bibliografia, indeksy dzieł muzycznych, osób czynią z tego monumentalnego wydania doskonałe źródło wiedzy.

Jak we wstępie zapisał Zbigniew Skowron, podkreślający zasługi Krystyny Kobylańskiej w opracowaniu zbioru listów, drugie wydanie „stanowi kolejny krok naprzód na drodze, którą podążała ona przed laty i która [...] pozostaje nadal otwarta dla badaczy epistolograficznej spuścizny Chopina, George Sand i najbliższego kręgu związanych z nimi postaci”. Warto przy tym dodać, że okazała księga, piękna pod względem edytorskim, jest nie tylko fundamentem dla naukowych dociekań, ale staje się także bezcennym źródłem do poznania osobowości Fryderyka Chopina, jego związków z osobami bliskimi tak dla miłośników jego twórczości, jak i dla osób zainteresowanych epoką romantyczną.

Korespondencja Fryderyka Chopina z George Sand i z jej dziećmi, redakcja merytoryczna Zbigniew Skowron, tłum. Julia Hartwig, Zofia Jędrzejowska-Waszczuk, Państwowy Instytut Wydawniczy, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Warszawa 2010, s. 680.
Znajdź nas na Google+