Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Zadziobać odmieńca!

Marta Jenner
Marta Jenner
Persecution of witches.
Persecution of witches. Nieznany http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Persecution_of_witches.jpg
Kiedy w dzieciństwie wypuszczałam z klatki kanarka Maciusia, żeby sobie pofruwał po pokoju, rodzice ostrzegali: "Zamknij okno, bo wyleci i wróble go zadziobią!" Poczynione wśród ptaków obserwacje szybko przydały mi się ludzkim świecie.

Homo sapiens (z naciskiem na sapiens) przynajmniej pod jednym względem przypomina zwierzątka - nie toleruje osobników odmiennych od reszty stada. Owszem, jest w stanie zaakceptować, a nawet darzyć uwielbieniem i naśladować nielicznych, których inność jest wynikiem świadomego wyboru (jak zielone włosy Michała Wiśniewskiego bądź dziwaczny wizerunek gwiazd J-rocka), natomiast dyskryminuje osoby naznaczone odmiennością przez Matkę Naturę.

Co gorsza, niegroźny odmieniec jest bardziej narażony na szykany niż powszechnie występujący szkodnik. Klasycznym przykładem może być panująca w naszym kraju tolerancja wobec pijackich wyczynów. (Jednocześnie znacznie rzadziej spotykany abstynent wciąż jest traktowany jako podejrzany typ.) Dla uciszenia głosu sumienia prześladowcy z reguły dopisują do swoich działań mniej czy bardziej solidne ideologiczne uzasadnienie. Aby nie być gołosłowna, odwołam się do przykładu powszechnie spotykanych "odmieńców". Ale nie bójcie się, nie będą to geje ani lesbijki!

Lewus

Około 10 proc. mieszkańców Ziemi to leworęczni. Choć zdaniem naukowców są oni szczególnie uzdolnieni matematycznie, muzycznie i plastycznie, wielu rodziców traktuje leworęczność dziecka jak rodzaj kalectwa i zmusza do posługiwania się "właściwą" ręką. Do niedawna postępowali tak niektórzy nauczyciele - doskonale pamiętam kolegę z podstawówki, który obrywał po łapach linijką, kiedy próbował trzymać pióro w lewej ręce. (Pozostałe małe potwory przyglądały się temu z nietajoną uciechą.) Inny chłopczyk był w podobny sposób karcony przez zatroskaną babunię, gdy zdarzyło mu się przeżegnać lewą ręką.

Islam wyraźnie przypisuje wykonywanie rzeczy "czystych" prawej ręce, a "brudnych" - lewej:
"Kiedy ktoś z was je, niech je prawą ręką i kiedy pije, niech pije prawą ręką, ponieważ szatan je i pije lewą ręką" (Muslim, 3764) "O młodzieńcze, wypowiedz imię Allaha i jedz prawą ręką, oraz jedz z tego, co jest najbliżej ciebie" (al-Buchari 5376 i Muslim 2022). "Nikt z was nie powinien dotykać swojego penisa prawą ręką, kiedy oddaje mocz, podmywać się prawą ręką po załatwieniu się, ani dmuchać do szklanki (z której pije)"(Muslim, al-Taharah, 392).

Oczywiście, można taki podział uzasadnić względami higienicznymi, tyle że nieszczęsna lewa ręka została wyraźnie przypisana ciemnym mocom. W Japonii, która ma obok Chin najmniejszy odsetek osób leworęcznych, mężczyzna mógł uzyskać rozwód z powodu leworęczności żony. (Czyżby sushi przyrządzone lewą ręką miało gorsze walory smakowe?) Do dziś rygorystycznie przestrzega się tam nauki pisania prawa ręką. W komunistycznej Albanii leworęczność była nielegalna, a w Stanach Zjednoczonych osoby leworęczne podlegały obowiązkowej rejestracji.

Potoczne określenia "mańkut", "lewus" czy "szmaja" są do dziś wyraźnie nacechowane negatywnie, ponieważ pojawiły się w czasach, gdy leworęczność uważano za wstydliwą przypadłość. Uprzywilejowana pozycja prawej strony znalazła wyraźne odzwierciedlenie w języku, czego przykładem może być prawy człowiek jak również dziecko z nieprawego łoża, zasiadać po prawicy, głupi jak but z lewej nogi, lewe interesy, lewizna, mieć dwie lewe ręce itd.
Stygmatyzacja leworęcznych doprowadziła do powstania światowej organizacji Klub Leworęcznych z siedzibą w Wielkiej Brytanii.

Bo ja mam włosy rude...

Rudowłosi, stanowiący niespełna 2 proc. populacji, od tysięcy lat byli kojarzeni z mrocznymi siłami zła. Ten kolor włosów przypisywali starożytni Egipcjanie Setowi, bogu chaosu, burz i pustyń, bratobójcy i gwałcicielowi. (Według Plutarcha składano mu ofiary z nieszczęsnych rudzielców.)
W mitologii germano-skandynawskiej z rudymi włosami wyobrażano sobie Lokiego - bóstwo zniszczenia, śmierci i oszustwa. U starożytnych Greków posiadał je potworny Tyfon.
Tradycja średniowieczna przypisała rude włosy zdrajcom - przedstawiano z nimi Kaina, Dalilę, Saula, Ganelona, Mordreta i wreszcie samego Judasza Iskariotę. Miedzianowłose niewiasty częściej niż inne budziły podejrzenie o uprawianie czarów i przymierze z szatanem.

Do dziś w społecznej świadomości funkcjonuje stereotyp: "rudy jest fałszywy" a rudowłose dzieci od najmłodszych lat są przedmiotem drwin rówieśników. Słowo "rudy" funkcjonuje w szkole jako wyzwisko w przeciwieństwie do "bruneta" czy "blondyna". (Co ciekawe, kiedy dziewczynki drwiące z rudej koleżanki dorastają, niejedna z nich stosuje farbę w pogardzanym dotąd kolorze dla podniesienia swej fizycznej atrakcyjności...)

O ile mi wiadomo, Związek Rudowłosych pojawił się jak dotąd tylko w opowiadaniu Arthura Conan Doyle'a, ale kto wie... Może podobnie jak leworęczni zapragną się zjednoczyć, aby skutecznie się bronić przed przypinaniem niepochlebnej etykietki.

Już słyszę, jak mnie pocieszacie, że w cywilizowanym świecie nikt już nie posądza mańkutów ani rudzielców o konszachty z szatanem. To prawda. W końcu ostatnia europejska czarownica spłonęła w Reszlu aż 202 lata temu.
Co za ulga, wróbelki!

Źródła:
Michel Pastoureau: "Średniowieczna gra symboli"
Wiedza i Życie 9/2003
"Rzeczpospolita", dodatek "Moje Podróże", nr 249
www.naukawpolsce.pap.pl

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Niedziele handlowe mogą wrócić w 2024 roku

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na naszemiasto.pl Nasze Miasto