Zagrożenie samobójstwem - jak reagować?

– Znamiennym objawem stanu zagrożenia reakcją samobójczą jest sytuacja,
w której człowiek nie widzi możliwości innego rozwiązania swych
problemów, a całą jego świadomość wypełnia wyłącznie myśl o
nieszczęściu i pragnienie ucieczki od niego poprzez samobójstwo – napisał jeden z najwybitniejszych polskich humanistów, psychiatra i filozof, prof. Antoni Kępiński.

Trzech na dziesięciu nastolatków miewa myśli samobójcze. Oczywiście znaczna większość z nich nie targnie się na swoje życie. Istnieje wiele szczegółowo opisanych sygnałów, które osoba zagrożona samobójstem wysyła do swojego otoczenia. Nigdy nie należy ich lekceważyć.

Sygnały ostrzegawcze

Najpoważniejszym znakiem, że dzieje się coś złego, jest mówienie o zamiarze targnięcia się na swoje życie – ogromna większość samobójców mówi wprost, że zamierza to zrobić. Niekiedy są to informacje bardzo szczegółowe - kiedy człowiek zamierza to zrobić i w jaki sposób. Bywa także, że cierpiąca osoba mówi o tym w sposób ogólny - "chcę się zabić", "mam tego dość, czas ze sobą skończyć", "chciałabym umrzeć" itp. Zdarzają się słowa jeszcze bardziej enigmatyczne - "idę do nieba", "moje trudności nareszcie znalazły koniec", "nie będę już nigdy chodził do szkoły", "wkrótce spotkam się znów z babcią".

Innym bardzo poważnym sygnałem są rytuały kończenia czegoś – rozdawanie swoich rzeczy i zwierząt lub dyspozycje dla rodziny i przyjaciół, komu oddać płyty i książki po śmierci. Próby pogodzenia się z wrogami lub symboliczne przepraszanie za wszystko co złe. Pisanie testamentu lub listów pożegnalnych. Rezygnacja z ulubionych zajęć - lub wręcz przeciwnie, próba wyciągnięcia z nich jak najwięcej.

Kolejny poważny sygnał to myśli i słowa związane ze śmiercią i pogrzebem. Osoby zagrożone samobójstwem mogą zacząć interesować się śmiercią i religijnością, rozmawiać o końcu świata, życiu po śmierci, grzechach. Śmierć może pojawiać się w twórczości takiej osoby - wierszach, obrazkach. Człowiek zagrożony samobójstwem może także interesować się śmiercią w kulturze, sztuce.

Wszelkie zachowania autoagresywne są oczywiście także znakiem ostrzegawczym - samookaleczenia, wyrywanie włosów, ogryzanie paznokci, naroktyki, picie alkoholu czy palenie papierosów, nieostrożne i ryzykowne zachowania seksualne, a nawet zbyt ostra jazda samochodem to działania, które część psychologów kwalifikuje jednoznacznie do zachowań autodestrukcyjnych.

Zmiany sygnalizujące, że dzieje się coś złego, mogą dotyczyć ogólnego funkcjonowania psychicznego człowieka. Generalnie każda poważna czy nagła zmiana w funkcjonowaniu, powinna wzbudzać naszą czujność. Zmiany mogą dotyczyć któregoś z pięciu głównych obszarów aktywności - jedzenia, snu, życia towarzyskiego, wyglądu zewnętrznego i osobowości.
Poważnym sygnałem, że może dojść do samobójstwa, jest nagłe polepszenie się nastroju po okresie depresji. Cierpiący człowiek nagle znajduje wyjście - śmierć - i jest już zadowolony, czuje ulgę, wreszcie wie co zrobić. To działa jak zastrzyk energii, powraca napęd życiowy i zadowolenie. W depresji klinicznej okresem poważnego zagrożenia samobójstwem jest czas, kiedy zaczynają działać leki. Człowiek ma wtedy siłę, której potrzebuje, aby targnąć się na swoje życie.

Jak reagować?

Jeśli ktoś mówi, że zamierza popełnić samobójstwo, porozmawiaj z nim. Taka rozmowa nie będzie prosta, ponieważ wymaga od Ciebie pamiętania o kilku zasadach.

Po pierwsze, wobec śmierci wszyscy jesteśmy równi, dlatego jeśli jesteś na przykład nauczycielem, a rozmawiasz z uczniem, unikaj nauczycielskiej roli. Śmierć to jedyna rzecz, która dotyka wszystkich ludzi po równo - w tym temacie nie ma specjalistów.

Po drugie, pamiętaj o różnicach kulturowych. Twoja wiara i przekonania nie muszą obowiązywać innych osób. Pamiętaj, że na twoje przekonania o śmierci składa się twoja wiara, kultura i wychowanie,
dopiero na samym końcu wiedza.

Po trzecie, pamiętaj, że ty sam także prawdopodobnie boisz się śmierci, być może miewasz lub miewałeś myśli o samobójstwie. Bądź szczery sam ze sobą, przyznaj się do wszystkiego, co wywołuje w tobie rozmowa o śmierci - do strachu, bólu, bezradności, tęsknoty, nadziei. Nie oceniaj, nie wyśmiewaj, nie pouczaj, nie lekceważ.

Mów wprost, unikaj niepotrzebnej grozy. Śmierć, samobójstwo, umieranie - zamiast odchodzenie, zasypianie. Pozwól mówić drugiej osobie swoimi słowami. I najważniejsze - bądź pozytywny, życzliwy, ciepły, serdeczny, cierpliwy. Słuchaj do końca, unikaj ocen i moralizowania. Nie mów o sobie.

Najlepsze co można zrobić, gdy ktoś w naszym otoczeniu jest zagrożony samobójstem, to natychmiast skontaktować się z innymi ludźmi. Nie wahaj się zawiadomić dyrekcję szkoły czy rodzinę. Zadzwoń do najbliższej poradni psychologiczno - pedagogicznej, do lokalnego centrum interwencji kryzysowej, do dowolnego specjalisty - spytaj, co robić, jak możesz pomóc. W sytuacji skrajnej, gdy oceniasz, że groźba jest bardzo poważna i życie człowieka jest bezpośrednio zagrożone, zadzwoń do najbliższego szpitala psychiatrycznego, porozmawiaj z lekarzem dyżurnym. W szczególnie ostrej sytuacji, na przykład gdy twoje dziecko właśnie zamknęło się w łazience z żyletką, oprócz wyważania drzwi od razu dzwoń po pogotowie ratunkowe. Powiedz, że w tej chwili ktoś obok ciebie próbuje odebrać sobie życie.

Jeśli nikt nie reaguje na twoje sygnały, nie poddawaj się, szukaj dalej. Każdy pomysł i każdy kontakt jest dobry. Nie ryzykuj - możesz się mylić, a cena pomyłki może być bardzo wysoka.