Zarządzanie kosztami logistycznymi w przedsiębiorstwie

Zarządzanie łańcuchem dostaw to zespół pojęć wykorzystywanych, w celu efektywnego zintegrowania dostawców, producentów, magazynów i sklepów, po to by towar był produkowany i rozprowadzany we właściwej ilości, we właściwe miejsca, by zminimalizować koszty całkowite, zaspokajając potrzeby we właściwym stopniu.

Przepływ rzeczowy wzdłuż całego łańcucha dostaw wiąże się z ponoszeniem określonych kosztów. W pracy tej zaprezentowano problem zarządzania kosztami transportu surowca od dostawców do zakładu produkcyjnego na przykładzie spółdzielni mleczarskiej, będącej ogniwem łańcucha logistycznego obejmującego podmioty rynkowe począwszy od rolników produkujących mleko, aż do finalnych konsumentów produktów mleczarskich.

Wraz z przepływem produktów poprzez wszystkie fazy działalności przedsiębiorstwa: zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji, firmy branży mleczarskiej ponoszą koszty logistyczne, przy czym uwzględnianie wszystkich aspektów i czynników wpływających na wysokość tych kosztów ma duże znaczenie praktyczne. Wiąże się to z odpowiednim zarządzaniem przedsiębiorstwem.

Wiele przedsiębiorstw mleczarskich nie dostrzega możliwości jakie stwarza zarządzanie logistyczne w procesie realizowania celów strategicznych firmy, ani też znaczenia procesów logistycznych dla sytuacji finansowej firmy. Często jakość procesów logistycznych decyduje o tym jaki segment rynku udaje się opanować danemu przedsiębiorstwu, skutecznie wypierając konkurentów.

Przedsiębiorstwa mleczarskie posiadają specyficzną, w porównaniu z innymi przedsiębiorstwami produkcyjnymi, strukturę kosztów logistycznych. System przepływu dóbr, począwszy od dostarczenia surowców (głównym z nich jest mleko), poprzez przepływ w fazie produkcji a następnie dystrybucję, jest specyficzny z powodu konieczności zachowania norm dotyczących przede wszystkim czasu. Surowe mleko jest za zwyczaj przerabiane w ciągu 24 godzin od przyjęcia przez zakład, z wyjątkiem świąt. Jest to spowodowane czynnikami biologicznymi ograniczającymi czas, w którym może być przechowywane surowe mleko. Należą do nich: wzrost ilości bakterii, metabolizm oraz aktywność enzymatyczna. Czynnik czasowy determinuje konieczność stosowania szybszych, a co za tym idzie – droższych gałęzi transportu.

Podstawowym rodzajem środków transportowych wykorzystywanych do przewozu mleka są samochody z systemem chłodzenia – cysterny. Takie ograniczenie, co do środka transportu, powoduje zmniejszone możliwości wyboru tańszego przewoźnika i obniżenia kosztów transportu w sferze zaopatrzenia.

Procesy logistyczne stanowią oczywiście nie tylko źródło kosztów, ale są także czynnikiem podnoszenia wartości i konkurencyjności przedsiębiorstwa.

Istotne znaczenie dla oceny prawidłowości procesów logistycznych zachodzących w przedsiębiorstwach mleczarskich ma obserwacja wskaźników związanych z utrzymywaniem zapasów. Wskaźniki takie jak np.: obrotowości zapasów, zaangażowania zapasów czy rotacji zapasów pozwalają na szacunkową ocenę sposobu gospodarowania zapasami w spółdzielniach mleczarskich.

Kolejnym, bardzo ważnym z punktu widzenia zarządzania przedsiębiorstwami mleczarskimi elementem oceny, jest koszt transportu surowca. W spółdzielniach mleczarskich nabiera on szczególnego znaczenia, przede wszystkim z powodu codziennego jego ponoszenia. Do kosztów transportu surowca zalicza się zarówno koszty związane z transportowaniem mleka specjalistycznymi samochodami – cysternami, jak również koszty płac pracowników zbierających mleko, a także koszty utrzymania punktów skupu.

Odsetek tego składnika kosztów logistycznych, w stosunku do kosztów całkowitych przedsiębiorstwa, kształtuje się średnio na poziomie kilkunastu procent. Różnice w udziale kosztów transportu surowca poszczególnych spółdzielni ogółem w kosztach, są przede wszystkim spowodowane rozległością bazy skupu danej spółdzielni.

Poziom kosztów transportu surowca wskazuje, że jest to ważny element kosztów przedsiębiorstwa, gdyż ma on wysoki udział w ich strukturze. Dlatego bardzo istotne staje się zoptymalizowanie tras przewozowych w dostawach, gdyż jest to obszar, w którym można liczyć na spore oszczędności.

Podejście logistyczne, mające na celu optymalizację systemu dostaw surowca napotyka jednakże na szereg trudności związanych między innymi z:

·

niechęcią bądź niemożliwością zrezygnowania z własnego taboru transportowego przez spółdzielnie, pomimo że liczne analizy wykazują większą opłacalność korzystania z usług zewnętrznych (wynika to z obawy o niedotrzymanie przez firmy zewnętrzne standardów jakościowych dotyczących m.in. czystości, oraz przede wszystkim z braku rynku przewoźników, dysponujących specjalistycznym taborem),

·

nie dysponowaniem przez spółdzielnie szczegółowymi danymi, pozwalającymi w krótkim czasie przygotować plan działań naprawczych,

·

ogromnym rozdrobnieniem dostawców, od których mleko musi być codziennie skupowane (są to zarówno stałe punkty skupu, byłe PGR’y, gospodarstwa rolne z własnymi chłodzonymi zbiornikami jak również rolnicy „z drogi”),

·

mało przewidywalnym długookresowym wzrostem produkcji mleka przez rolników indywidualnych, komplikowanym dodatkowo coroczną sezonowością produkcji,

·

koniecznością zapewnienia codziennej minimalnej ilości surowca na rozpoczęcie produkcji oraz zwiezienia całości wyprodukowanego w danym dniu mleka na czas i w odpowiedniej temperaturze.

Wymienione, najistotniejsze aspekty muszą zostać wzięte pod uwagę przy przygotowywaniu nowego zoptymalizowanego systemu dostaw. Dysponując pełnym zasobem informacji można przeprowadzić weryfikację tras przewozowych za pomocą algorytmu transportowego lub nawet tak prostych narzędzi jak Excel, korzystając z funkcji programu „Solver”.

Wynikiem powinien stać się nowy system dostaw, wyrażający się ulepszonym układem tras przewozowych, zapewniających lepsze wykorzystanie taboru transportowego oraz zmniejszenie całkowitych kosztów logistycznych (całkowitych kosztów transportu), przy zachowaniu pewności i punktualności dostaw surowca do zakładu.

Powyższe rozważania mają zastosowanie w konkretnym przypadku, którym jest projekt przeprowadzany przez Naukowe Koło Logistyki, działające przy Wydziale Ekonomicznym Uniwersytetu Gdańskiego. Celem przedsięwzięcia jest zaprojektowanie optymalnej siatki tras odbioru (od producentów) surowca – mleka, przez Spółdzielnię Mleczarską. Zadanie dotyczy zarządzania początkowym stadium łańcucha dostaw, priorytetami – zgodnie z podmiotowością definicji pojęcia zarządzania łańcuchem dostaw – są: ograniczenie kosztów oraz zaspokojenie potrzeb zarówno dostawcy mleka, który jest członkiem spółdzielni, jak i ostatecznego konsumenta wyrobów produkowanych z pozyskiwanego surowca. Zarządzający musi zdawać sobie sprawę z wyżej wymienionych w niniejszej pracy ograniczeń, dyktowanych przez specyfikę branży.

W tym konkretnym przypadku mamy okazję skonfrontować teorię z praktyką. Specyficznymi ograniczeniami, które należy wziąć tu pod uwagę, są: ograniczona liczba środków transportu, którymi dysponuje zakład oraz problem dostosowania ich do poszczególnych typów dostawców mleka, np. nie każdy dostawca wyposażony jest w urządzenia chłodzące, służące do przechowywania surowca, co wymusza większą częstotliwość odbioru. Nie bez znaczenia jest tu również stan dróg dojazdowych, jako że obsługiwanym segmentem jest obszar gospodarstw rolniczych. Budując algorytm transportowy (użyty jako narzędzie optymalizacji funkcji celu) należy uwzględnić ilość i długość tras wykonywanych przez każdy z pojazdów, wiedząc iż na 8 cystern przypadają 2 stanowiska zdawania mleka w mleczarni, a czas trwania tej czynności szacuje się na 0,5 godziny. Dodatkowo, istotnym jest fakt, że do godziny 10.00 w zakładzie musi zostać zgromadzona określona ilość mleka, by zapobiec przerwom w produkcji. Innym zjawiskiem, które należy przeanalizować są wahania sezonowe w produkcji surowca. Są one uzależnione od pory roku, jak również szeregu czynników natury ekonomicznej oraz związanej z sytuacją producenta. W skali roku zróżnicowanie w ilości skupowanego mleka charakteryzuje się zmiennością w skali miesiąca oraz kwartału i całkowitym rocznym wzrostem.

Wyżej wymienione ograniczenia nie są oczywiście jedynymi, wystarczy wspomnieć chociażby o obszarze działalności kierowców, których obowiązki obejmują kontrolę jakości odbieranego surowca, zapewnienie łączności między rolnikiem a zakładem oraz zastosowanie się do wskazanego trybu odbioru surowca – trasy i czasu jazdy, a także ekonomicznego wykorzystania pojazdu. Podczas pracy nad projektem, jednym z kluczowych działań będzie wskazanie miejsc generowania kosztów logistycznych i próba efektywnego ich ograniczenia. Nie należy także zapomnieć o przeanalizowaniu ich pod kątem możliwości uzyskania wartości dodanej. Efektem pracy powinno być także ograniczenie czasu wykonywanej pracy w połączeniu z optymalnym wykorzystaniem środków transportu. Projekt zostanie wykonany z wykorzystaniem koncepcji zarządzania łańcuchem dostaw, przy użyciu wiedzy, narzędzi i modeli oferowanych przez badania operacyjne, statystyczne metody prognozowania, symulacje jak i metody heurystyczne.