Znamy już treść "Dignitas personae"

Ogłoszenie nowej instrukcji KNW dot. spraw dynamicznie rozwijającej się biotechnologii doskonale wpisuje się w aktualną debatę nad tworzeniem polskiego prawa w tym zakresie. Sama debata jest nieupolityczniona, a więc prowadzona raczej bez szczególnych emocji wokół raportu Zespołu ds. Konwencji Bioetycznej przy Prezesie Rady Ministrów (ukończony 27 listopada br.). Nie zmienia to faktu, że dyskusja nad nowym prawem jest bardzo potrzebna. W tym miejscu warto zadać pytanie: jak ustosunkuje się do rozwiązań polityków Episkopat? - Zadaniem Episkopatu jest przede wszystkim głoszenie nauki Kościoła - podkreśla o. prof. Bołoz. Projekt ustawy będzie więc okazją do poszukiwania zgodności i niezgodności z nowo ogłoszoną instrukcją KNW, ale nie musi to iść w parze z krytyką bądź ocenianiem pracy polityków.

Dignitas personae* powstała w oparciu o wieloletnią pracę szeregu specjalistów: lekarzy, etyków, genetyków, prawników, teologów oraz wszystkich, którzy praktycznie zajmują się biotechnologią. Podziela wiele niepokojów i ostrzeżeń środowisk lekarskich związanych z biotechnologiami. Instrukcja składa się z trzech części:

Treść części pierwszej jest skoncentrowana wokół kontekstów m.in. wcześniejszej nauki kościoła prezentowanej np. przez Papieską Akademię Pro Vitae, tradycji medycyny hippokratejskiej oraz "świata rozumu i wiary". Ten ostatni aspekt przejawia się w perspektywie antropologicznej. Bp Józef Wróbel - ekspert Konferencji Episkopatu Polski ds. bioetycznych - stawia w tej kwestii ważne rozróżnienie, które jest kluczem do zrozumienia postawy kościoła:
- Dziecko poczęte naturalnie "stanowi wartość samą w sobie".
- Dziecko poczęte dzięki "prokreacji technicyzowanej" jest "tworzone przez specjalistów", a więc "jest chciane przez kogoś dla siebie".

"W tej sytuacji nie można już mówić o tym, że jest równe w godności, ale jest podporządkowane osobom, które je pragną (...) i tym, którzy je tworzą" - dodaje. Oczywiście argumenty teologiczne ("nierozerwalny związek człowieka z Bogiem") są tutaj "ubogaceniem" powyższych przesłanek rozumowych.
Dodajmy jeszcze inną interesującą opinię wygłoszoną podczas konferencji: leczenie niepłodności, zaburzenia hormonalne itp. "należy popierać, ale nie można zastępować ludzkiego procesu przekazywania życia metodami ludzkopodobnymi".

Część druga wymienia trzy podstawowe wartości, na których opiera się retoryka autorów instrukcji. O. prof. dr hab Wojciech Bołoz - wymienia trzy takie wartości:
1. "Prawo do życia i do integralności fizycznej każdej istoty ludzkiej od poczęcia aż do naturalnej śmierci."
2. "Jedność małżeństwa oraz poszanowanie prawa małżonków do stania się ojcem i matką."
3. "Specyficzne ludzkie wartości płciowości, które wymagają, aby przekazywanie życia osobie ludzkiej nastąpiło jako efekt aktu miłości między małżonkami."

Co to oznacza w praktyce? Niestety: zakazy stosowania wielu technik biomedycznych**. O. prof. Bołoz podkreśla jednak, że zakazy te nie wynikają z tego, że techniki te są nowe. Przy tworzeniu norm postępowania chodzi o dwa aspekty:
1. Godność osoby ludzkiej. Chodzi wprost o: "instrumentalne traktowanie embrionów", "genetyczną selekcję dzieci", "osierocanie odrzuconych embrionów", "rozmyślne i bezpośrednie niszczenie embrionów".
2. Realizację powołania bożego. Znajduje to wyraz w "oddzieleniu (przekazywania życia - przyp. JPZ) od aktu miłosnego przy zapłodnieniu heterologicznym i homologicznym".

Część trzecia omawia nowe techniki służące terapii i badaniom eksperymentalnym, z zastosowaniem ludzkich embrionów oraz materiału genetycznego. Ta problematyka ogranicza się do pięciu zagadnień:
1. Terapia genowa. Niedopuszczalna zarówno w przypadku terapii komórek somatycznych, np. leczenie raka (ze względu na częste, wysokie zagrożenie zdrowia pacjenta), jak i w przypadku terapii komórek zarodkowych (u potomstwa "pacjenta" - wiąże się to ze wspomnianymi kontrowersjami dot. traktowania embrionów).
2. Klonowanie ludzi. Niedopuszczalne zarówno dla celów reprodukcyjnych (zagrożenie godności człowieka) jak i dla celów terapeutycznych (ze względu na niszczenie embrionów).
3. Wykorzystanie komórek macierzystych do celów terapeutycznych. Tutaj kluczowe wydaje się pochodzenie komórek. Od tego uzależnia się w instrukcji etyczną dopuszczalność tych zabiegów.
4. Próby hybrydyzacji, np. wykorzystywanie owocytów zwierzęcych w operacjach na ludzkim materiale genetycznym, co rodzi poważne ryzyko wymieszania lub zmiany genów ludzkich..
5. Wykorzystanie ludzkiego "materiału biologicznego" z nielegalnego źródła. Owo "nielegalne źródło" to m.in. sprzedaż.

*Instrukcja Dignitas personae ("godność ludzka") stanowi organiczną i harmonijną całość z dotychczasowymi wypowiedziami Kongregacji Nauki Wiary; a więc przede wszystkim z dokumentem Donum Vitae ("dar życia" instrukcja z 22 lutego 1987). "Powstała (...) jako jego (dokumentu Donum vitae - przyp. JPZ) konieczna aktualizacja, związana z pojawieniem się nowych technik dotyczących życia i osoby ludzkiej." - powiedział na konferencji prasowej ks. Józef Kloch - Rzecznik Konferencji Episkopatu Polski. Zostały również podkreślone (równie ważne) nawiązania do encykliki Evangelium vitae Jana Pawła II (25 marca 1995).

**Chodzi o następujące techniki: wspomaganie płodności, in vitro, docytoplazmatyczne wstrzykiwanie spermy, zamrażanie embrionów, zamrażanie oocytów, redukcja embrionów (ciąże mnogie), diagnoza przedimplantacyjna, "nowe formy «przechwytywania» i «zapobiegania ciąży»".