"Życie uliczne niegdysiejszej Warszawy" – dawna anatomia stolicy

Długo czekać było trzeba na dokumentalny przewodnik historyczny po ulicach, placach, ogrodach Warszawy. Miłośnikom miasta pozostawało snuć wyobrażenia na podstawie rozmieszczonych w mieście tablic informacyjnych, które z racji formy oferują jedynie encyklopedyczne dane. Stanisław Milewski, varsavianista, autor opublikowanych prac: Codzienność niegdysiejszej Warszawy, Szemrane towarzystwo niegdysiejszej Warszawy, Intymne życie niegdysiejszej Warszawy, podjął ten interesujący, nowatorski temat, by wypełnić doskwierającą warszawiakom i turystom lukę w literaturze poświęconej miastu. Jego najnowsza książka Życie uliczne niegdysiejszej Warszawy pisana jest, podobnie jak poprzednie, z pasją, która udziela się czytelnikowi.

Tytuł dzieła dokumentalnego, które czyta się jak barwną powieść, znakomicie określa temat i charakter publikacji. Nawiązuje swoją formułą do poprzedniej książki autora, tworząc jej dopełnienie. W obu tytułach pojawia się znamiennie rzadkie słowo o posmaku archaicznym „niegdysiejsza”, które jest kluczem do przedstawionej historii. Mimo że opowieść dotyczy przeszłości miasta, prezentuje obraz, który nie odbiega zbyt daleko od aktualnego, nie traci z nim związku. Przedstawione sceny życia Warszawy z XVIII i XIX wieku pozostawiły ślady we współczesnym kształcie miasta. Okazuje się też, że w zmienionym sztafażu odbywają się one nadal we współczesnej stolicy, podobnie jak w każdym innym mieście.

Niezwykle starannie wydana publikacja, bogato ilustrowana zdjęciami, rycinami, wycinkami gazetowymi, rysunkami satyrycznymi, wyróżnia się na rynku wydawniczym. Piękna graficzna szata stanowi właściwą oprawę dla pomnikowej treści źródłowej opowieści o Warszawie. Książka Stanisława Milewskiego roztacza przed czytelnikiem ulotne obrazy życia, by pomóc w wyobrażeniu przemian cywilizacyjnych, jakim uległa przestrzeń życia człowieka. Dla wielu odbiorców niektóre informacje mogą się okazać rewelacją, uzmysłowieniem zjawisk, nad jakimi dotąd się nie zastanawiali. Każdemu zaś oferuje autor barwny i dynamiczny obraz życia we wszystkich jego przejawach, a więc z uwzględnieniem wielowarstwowości społeczeństwa. Unaocznia go, tym samym przenosząc w przeszłość.

Na podstawie czasopism, wspomnień, zapisów, dokumentów, obszernej literatury pomocniczej Stanisław Milewski napisał książkę o charakterze reportażowym. Dokumentalność nie jest obciążeniem, bo nie zamienia wykładu w naukową dysertację, lecz służy przywołaniu ciekawostek, anegdot, związanych z perypetiami dawnych mieszkańców Warszawy. Przywołane cytaty przybliżają koloryt ubiegłych wieków, odsłaniają problemy, z którymi się zmagali dawni warszawiacy, a jakie i dziś nie przebrzmiały: brukowanie ulic, ich oświetlenie, próby normalizacji ruchu drogowego, handel uliczny, przestępczość, prostytucja, żebractwo.

Nieznane szczegóły z życia miasta, jak ten, że zaledwie od lat 90. XIX w. Łazienki służą szerokiej publiczności, a wcześniej były otwarte tylko dla nielicznych, jak też pochodzenie nazwy ulicy Miodowej od handlarzy pierników z Torunia, tworzą barwną mozaikę, której złożenie unaocznia i ożywia historyczny kształt Warszawy. Rekonstrukcja dokonana przez Stanisława Milewskiego jest bezcenna, bo wyłania z przeszłości obrazy bezpowrotnie minione, ale (co warto podkreślić) niezaginione bez śladów. Książka staje się doskonałym przewodnikiem nie tylko po dawnej, ale i po współczesnej Warszawie, wskazując fundamenty dzisiejszych rozwiązań miejskiego życia.

Książkę Życie uliczne niegdysiejszej Warszawy można czytać jak gawędę sensacyjną, bo obfituje w fakty intrygujące. Bohaterami sensacji stają się poszczególne ulice, rywalizujące ze sobą o zasadnicze znaczenie i właściwą infrastrukturę, konkurujące wzajemnie sklepy i zakłady usługowe, wreszcie ludzie, którzy wypełniają przestrzeń miejską gwarem i nadają jej wciąż ewokujące oblicze.

Stanisław Milewski, Życie uliczne niegdysiejszej Warszawy, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2013, s. 176.